Chiuta Dada, Buku la Msambizgi

Libwe ilo Bazengi Bakalikana lazgoka la Pachinkhodya

THE URBAN

Chiuta Dada

MINISTRY INSTITUTE Utebeti wa WORLD IMPACT, INC.

Visambizgo Vya Mlongozgi

Buku 6 Vya Chiuta na Midauko

TUMBUKA

ULONGOZGI KWA MSAMBIZGI

Chiuta Dada

Buku 6

Vya Chiuta na Midauko

Vyakwambilira (Prolegomena):

CHISAMBIZGO CHA CHIUTA NA KUTANDAZGIKA KWA UFUMU WAKE

Chiuta nga ndi Mlengi:

KUSAVYA KWA CHIUTA

Chiuta mu wutatu:

UKURU WA CHIUTA

Chiuta nga ndi Dada:

UWEME WA CHIUTA

Visambizgo ivi vili kufumira mukufukafuka kwa nyengo yitali chomene na wupu wa The Urban Ministry Institute (TUMI) ndipo nkhwakukanizgika kulembaso na kuguliska panji kutandazga kwambura kuzomerezgeka. Wupu wa TUMI ukupereka wovwiri kuwose awo bakukhumba kutebeteska mlimo wawo pa kutandazga ivangeli na kukuzga Ufumu wa Chiuta. Chonde dumbilanani na balongozgi binu na umo mungasangira kuzomerezgeka na beneko ba mlimo uwu. Usange mukuhumba kupulika na kumanya vinandi labiskani pa www.tumi.org and www.tumi.org/license .

Visambizgo vya wupu wa Capstone, Buku 6: Chiuta Dada: Buku la Msambizgi ISBN: 978-1-62932-163-9 © 2005, 2011, 2013, 2015. The Urban Ministry Institute. Mazaza ghose ghali mu mawoko ghawo. Kulemba ka kwamba mu 2005, kulemba kachibiri mu 2011, Kulemba kachitatu mu 2013, Kulemba kachinayi 2015. © 2025 [Tumbuka] Translated by [Rev. Vincent Kalua] and Edited by Damaseko Nyirongo Kupanga fotokope, kuthandazga panji kuguliska buku ili na mabuku ghanyake wose nkhwakukanizgika, pekha – pekha usange mungasanga kuzomerezgeka kufumira kwa beneko ba mlimo uwu pa 1976 Copyright Act. Kuzomerezgeka kungasangika kufumira ku: The Urban Ministry Institute, 3701 E. 13th Street, Wichita, KS 67208. Wupu wa The Urban Ministry Institute ndi utebeti wa World Impact, Inc. Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka mukung’anamulira uku ghafumira mu Baibulo la Chitumbuka la kulembeka na wupu wa Bible Society of Malawi, P. O. Box 740, Blantyre, Malawi, United Bible Societies, 1981

Mndandanda wa Visambizgo

Visambizgo Mwawufupi Nkhani ya Mlembi wa Buku

3 5 7

Jando la Chisambizgo

Vyakukhumbikwa muchisambizgo

15

Chisambizgo Chakwamba Vyakwambilira (Prolegomena): Chisambizgo cha chiuta na kutandazgika kwa ufumu wake

1

45

Chisambizgo cha chibiri Chiuta nga ndi Mlengi: Kusavya kwa Chiuta

2

77

Chisambizgo cha chitatu Chiuta mu wutatu: Ukuru wa Chiuta

3

113

Chisambizgo cha chinayi Chiuta nga ndi Dada: Uweme wa Chiuta

4

151

Ndondomeko

265

Kusambizgana ndondomeko ya visambizgo vya Wupu wa Capstone

273

Chisambizgo chakwamba: Vyakulemba vya Msambizgi

281

Chisambizgo chachibiri: Vyakulemba vya Msambizgi

289

Chisambizgo chachitatu: Vyakulemba vya Msambizgi

295

Chisambizgo chachinayi: Vyakulemba vya Msambizgi

/ 3

CHIUTA DADA

Mbiri ya Mlembi

Rev. Dr. Don L. Davis ndi mlongozgi wa wupu wa The Urban Ministry Institute na wachibiri mlara kwa Prezidenti wa World Impact. Wali kusambira kufumira ku sukulu ya Wheaton College na Wheaton Graduate School, ndipo wakamalizga masambiro ghapachanya gha digiri la Mazgu gha Chiuta mu chilimika cha 1988 ndipo wakalutirizga pakutora masambiro ghapachanya nkhanira muchilimika cha 1989, muvigaba vya Masambiro gha Baibulo na ghakusanda Mazgu gha Chiuta. Wakalutirizga kusambira mpaka wakafika pa uDokotara pa Mazgu gha Chiuta kufmira kusukulu ya University of Iowa School of Religion. Nga ndi mlongozgi mulala wachibiri wa World Impact, wakulabilira masambiro gha banthu awo bakusambira kutebeta mukati mumsumba, kupanda mipingo, baliska mumisumba na balongozgi ba mipingo ya misumba pakapharazgiro kaweme na awo bakupulika kutumika kuti bakabe mamishonare. Wakulongozgaso wupu uwu pa masambiro ghakuchitira pa intaneti pamoza na utebeti wapakati pa bakayidi wa Prison Fellowship, the Evangelical Free Church of America, na wa Church of God in Christ. Pakuba munthu uyo wali kupokera vyawanangwa vinandinandi waka pa nkhani ya masambiro, Dr. Davis wasambizga mumalo ghanandinandi waka pa visambizgo vyakupambana – pambana. Wali kulemba mabuku ghanandi pa visambizgo vyakulekanalekana pa makani gha Chiuta. Wali kusambizga kusukulu nga ndi Wheaton College, St. Ambrose University, the Houston Graduate School of Theology, University of Iowa School of Religion, na the Robert E. Webber Institute of Worship Studies. Wali kutorapo lwande likuru chomene pa kulemba visambizgo vya wupu uwu wa TUMI vya Capstone Curriculum , wali kulembaso buku la Black and Human: Rediscovering King as a Resource for Black Theology and Ethics . Dr. Davis wali kutorapo lwande lukuru chomene pakusambizga mumawungano gha Promise Keepers, theological consortiums ya kusukulu zikuru – zikuru za University of Virginia Lived Theology Project Series. Wali kupokera chawanangwa cha Distinguished Alumni Fellow Award kufumira ku sukulu ya University of Iowa College of Liberal Arts and Sciences muchilimika cha 2009. Dr. Davis na membara wa Society of Biblical Literature, na American Academy of Religion.

/ 5

CHIUTA DADA

Jando: Kunjizganamo muvisambizgo

Tikumutawuzgani Mzina la nkhongono zose la Yesu Khristu! Kusambira kabiro ka Chiuta withu, Dada wa nkhongono zose, ntchimoza cha vinthu vyakuzirwa chomene ndiposo mbusambazi ukuru wakuruska kali kose ako kali mu Baibulo. Ntchinthu icho chikukhwaska chigaba chili chose cha usambiri withu apo tikurondezga Yesu, chisopo chithu, utebeti withu; unenesko wose nga ndi umo Fumu yithu Yesu Khristu yikayowoyera, “Ndipo uwu ndi umoyo wa muyirayira kuti ŵamumanyani imwe, mwaŵeneimwe ndimwe Chiuta mwekha pera wa unenesko na Yesu Khristu uyo muli kumutuma. 4 Ine ndamuchindikani pano pasi pakufiska mlimo uwo mukandipa kuti ndichite.,” (Yohane 17.3). Muchisambizgo chithu chakwamba, Vyakwambilira (Prolegomena): CHISAMBIZGO CHA CHIUTA NA KUTANDAZGIKA KWA UFUMU WAKE Tilabiskenge mwaufupi vinthu vyakwamba, jando, ilo ndi lufura lwa masambiro gha vya Chiuta, pakulabiska kuzirwa kwa kujivumbura kwa Chiuta kwa ise. Tisambirenge makani gha uvumbuzi wa chisanisani na uvumbuzi wa wapadera, ndipo tisandenge kuzirwa kwawe kwa kusambira Chiuta pakulabiska pa mutu wa kusangika kwa Chiuta, ndiko kuti kusangika kwake na kutorapo lwande kwake muchilengiwa, kweniso kupaturika kwa Chiuta, kung’anamura kuti Chiuta ngwakupaturika ku chilengiwa ndipo wali pamoza na chilengiwa chara, kweniso Chiuta wambura mphaka na kuba wambura kumanyikwa mwakufikapo na banthu. Muchisambizgo chachibiri, Chiuta nga ndi Mlengi: KUSAVYA KWA CHIUTA Tilabiskenge mazaza gha Chiuta pa vyose na kupwelerera kwa Chiuta pa chilengiwa chose mu mbiri yose. Chiuta wakutebeta mu vinthu vyose kwakulingana na khumbiro lake. Chiuta Dada wa nkhongono zose ndi kajiyimire pa yekha pa vinthu vyose (kajati), mwati na jando la umoyo na musavyi wa vyose kwizira mwa mwana wake, Yesu Khristu. Tilabiskengeso umo Chiuta wakusavyira vinthu vyose mu mbiri ya charu. Tilabiskengeso umo usavyi wa Chiuta ukuwonekera mukusungilira na kwendeska vinthu vyose, nakuwona umo lufura lwithu lwakufumira mu Baibulo likutikhozgera muchipulikano chithu na kwimira pa kususkana na visambizgo vya lero ivyo vikukana na kususka na chipulikano chithu (philosophy and theology, namely, pantheism, deism, fatalism, and chance) Muchisambizgo chithu cha chitatu, tilabiskenge pa, Chiuta mu wutatu: UKURU WA CHIUTA Tilabiskenge pa ukaboni uwo Baibulo likupereka pa utatu wa Chiuta; batatu ndi Chiuta yumoza. Mazgu gha Chiuta ghakusambizga kuti kuli Chiuta yumoza pera, kweni Chiuta mweneyuyu wali mu wutatu ndipo

6 /

CHIUTA DADA

wakujivumbura nga ndi Chiuta Dada, Mwana, Mzimu Mtuba. Mu wutatu wawo mbamoza, bakupambana kweni bakuyana, Chiuta yumoza, Dada, Mwana, na Mzimu Mtuba. Usange tasanda utatu, tilabiskenge mwaufupi Ukuru wa Chiuta : uzimu wake, umoyo wake, na wunthu wake, uzali wake, kung’anamura kuti ndi Chiuta wambura mphaka (infinite) na kuwura kusintha kwake. Pa umaliro, muchisambizgo chachinayi, tilabiskenge pa mutu wa Chiuta nga ndi Dada: UWEME WA CHIUTA Apa tilabiskenge na kusanda uweme wa Chiuta nga ndi umo vikuwonekera mukachitiro kake na kapwelerero kake ka vinthu, utuba wake, urunji wakufikapo, na chitemwa chambura mapimiko. Ndipo timalizgenge chisambizgo chithu pakulabiska pa uweme wa Chiuta na ukari wa Chiuta (severity), pakusanda umoza uwo ulipo pakati pa uweme na ukari wa Chiuta, Chitemwa na Urunji wake. Unenesko wose, Chiuta withu, Dada njumoza, na wa uchindami wakuzura kuchanya. Pakumumanya iyo makora, tikhozgekenge pakumuyimira mwantchindi nga mba tebeti bake. Chiuta watitumbike apo tikusanda usambazi wa Mazgu gha Chiuta kwakuyana na ukuru na nkhongono ya Chiuta wa nkhongono zose!

- Rev. Dr. Don L. Davis

/ 7

CHIUTA DADA

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

• Baibulo (ntchakukhumbikwa kuti mube na ma Baibulo ghakupambanapambana ghakanamuliro kanandi • Buku la visambizgo la Capstone ndipo usange ntchamachitiko mubeso na mabuku ghanyake. Tikumuchiskani kuti mubazge, mulangurukirepo, ndipo mulembe milimo iyo basambizgi binu bakumupani. Chifukwa chakuti nyengo zinyake mabuku ngakusuzga kughasanga, labiskani pa: www.tumi.org/books • vyakulembera na vyakulembapo • Hemphill, Ken. The Names of God . Nashville: Broadman and Holman Publishers, 2001. • Pink, A. W. The Attributes of God . Grand Rapids: Baker Book House, 1991. • Stone, Nathan. The Names of God . Chicago: Moody Press, 1944.

Mabuku ghakukhumbikwa na Vya Virwero vinji

Mabuku Ghakusazgirapo

8 /

CHIUTA DADA

Magiredi na Malikisi ghake

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande

30% 10% 15% 15% 10% 10% 10%

90 pts 30 pts 45 pts 45 pts 30 pts 30 pts 30 pts 300 pts

Mayeso

Mavesi gha pa mtima Mlimo wa kujima Mazgu Mlimo wa utebeti winu

Kubazga na Mlimo wakutolera kunyumba

Vilingwa vya umaliro

Malikisi ghose: 100%

Vyakukhumbikwa pa kupereka giredi

Kusangika mukalasi ntchakukhumbikwa chomene. Kujomba kukalasi ntchambura mapokelereko ndipo vikukhizga giredi linu. Usange muli na chifukwa chakwenelera chomene kuti mujombe kukalasi, Chonde manyiskani basambizgi binu kwambura kutondeka. Usange mwajomba, woneneseskani kuti mufufuze kufumira kubanyinu, milimo iyo bali kupika ndipo muwoneseske kuti mwachita mwakwenelera. Visambizgo vinandi ivyo vikukhwaska chisambizgo ichi, vikuchitika mwakudumbirana. Mwantheura, mukwenera kuwoneseska kuti mukutorapo lwande chomene pakudumbiranan kuli kose. Kalasi lili lose liyambenge na vilingwa vifupi waka kufumira pa fundo zakufumira muchisambizgo. Nthowa yiweme chomene yakunozgekera mayeso nkhuweleramo mu buku la basambiri na ivyo mukulemba pakusambira. Mazgu ghakusunga pamtima ngakukhumbikwa chomene muchisambizgo ichi na muwutebeti winu, kweniso nga ndi munthu wakupulikana apo mulongozga mpingo. Pali mavesi ghachoko waka agho mukwenera kusunga, kwene nga kuzirwa chomene mukabiro kake. Nyengo yose ya chisambizgo mukhumbikwenge kuphara mavesi agho mwasunga pamtima kwizira mukuphara panji kulemba. Mazgu gha Chiuta ndi chitebetero cha Chiuta pakukhozga mtebeti wa Chiuta pa mlimo wuli wose uwo wali kubachemerako (2 Tim. 3.16-17). Kuti mumanye kufiska vyakukhumbikwa pa kusambira uku, mukwenera kusankha chipaturo na kupanga kafukufuku ka kwenelera (kubazga, kusanda mwakujima malemba). Kusambira kwinu kupereke vyakulemba vyambura kujumpha mapeji ghankhonde muwutari apo mukulabiska pa chigaba chimoza cha Mazgu gha Chiuta pa ivyo mwasambira muchisambizgo ichi. Ndi khumbiro lithu na chigomezgo chithu ntchakuti muti mufikengepo chomene pa fundo yakuti Mazgu gha Chiuta ghakumanya

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande pamasambiro

Vilingwa

Mavesi gha pamtima

Mlimo wa Kujima Mazgu gha Chiuta

/ 9

CHIUTA DADA

kusintha na kukhwaska umoyo winu na umoyo wa banthu awo mukubatebetera. Apo mukwendamo muchisambizgo, mukwenera kuba bakujipereka pakusanga chipaturo chifupi chomene pa mutu uwo mwajisankhira kuti muwusambire mwakufikapo. Ndondomeko ya mlimo uwu yili pa peji 10 mpaka 11 ndipo yidumbikenge makora pakwambilira pa chisambizgo ichi. Ivyo tikukhazga ndi vyakuti basambiri batebeteskenge ivyo basambira pa umoyo wawo wa dazi na dazi pa utebeti wawo. Msambiri wakukhumbikwa kuti wanozge mwakulemba, makani gha utebeti wake uwo ukulongora fundo izo wasambira na umo wamkutebetera kuwaro. Ndondomeko ya umo vinthu vikwenera kubira vilikulembeka pa peji 12 ndipo vidumbikenge mwalwana lose. Mlimo wa mukalasi na wakutolera kunyumba, wakupambana – pambana ungaperekeka munyengo yamasambiro kufumira kumusambizgi winu panji kulembeka mu buku linu. Usange muli na mafumbo pamakani agha, pa ivyo vikukhumbikwa fumbani asambizgi binu. Ntchakuzirwa chomene kuti basambiri babazgenge ivyo bapika kuti babazge kufimira mu Baibulo na mumabuku ghanji mwakuti banozgekere visambizgo na vidumbirano vyawo. Chonde perekani ivyo mwabazga, kufumira mu buku la msambiri, sabata na sabata. Pali mwabi wakupokera malikesi ghakusazgirapo kwa awo babazga mwakusazgirapo pa mlimo uwo mwapika. Pa umaliro wa visambizgo, msambizgi winu wampaninge vilingwa vya umaliro, ivyo mwamalizgira kunyumba. Mufumbikenge fumbo lakumovwirani kuti muweleremo mu ivyo mwasambira mu visambizgo ivi na umo vikumovwilirani pa umoyo winu na mu utebeti winu. Msambizi winu wamphaliraninge dazi lakuperekera mlimo winu. Mgiredi agha ndiwo ghaperekekenge mumasambiro agha pa umaliro wa masambiro, na kubikika pa buku magiredi gha msambiri wali yose: A - Pachanya kwakuruska D - wakwera B - Pachanya F - watondeka C - wachita makora I - waferuka Malemba ghabenge na vilongolero vyakuti wachita mwankhongono wuli ndipo magiredi agha ndigho ghabikikenge pamoza mwakuti musange giredi linu la umaliro. Mlimo wuli wose uwo mwapereka mwakuchedwa kwambura kupereka Kuchonga vilingwa

Mlimo wa Utebeti

Kutorapo lwande mu kalasi na Mlimo yakukachitira kunyumba

Vyakubazga

Vilingwa vya umaliro vyakutolera kunyumba

1 0 /

CHIUTA DADA

chifukwa chakupulikikwa umukhizgireninge giredi linu. Ntheura nkhwakwenelera chomene kuphara kubasambizgi binu vifukwa ivyo mwatondekera kuchita mlimo munyengo yake.

Mlimo wakujima Mazgu gha Chiuta

Nga ndi lwande linu lakutorapo lwande pa masambiro ghinu muvisambizgo vya wupu wa Capstone CHISAMBIZGO CHA CHIUTA NA KUTANDAZGIKA KWA UFUMU WAKE mukhumbikenge kuti muchite mlimo wakujima malemba (Kubazga na kusanda Malemba) pa chimoza mwa chipaturo pa mabuku agho ghaperekeka apa:  Milimo 17.24-31  Yesaya 40.22-26  Baroma 9.13-18  Daniyele 4.34-37  Masalimo 103.9-18  Mateyo 6.25-33  Masalimo 104.24-30 Ulato wa mlimo wakujima ngwakuti musange mwabi wakuti muchite mlimo uweme wa kubazga na kusanda chipaturo chikuru pa makani gha kabiro na mlimo wa Mazgu gha Chiuta. Apo mukubazga chimoza cha vipaturo vyapika apa (panji chipaturo icho msambizgi winu wampani), chigomezgo chithu ntchakuti msambiri mulongorenge mu mlimo winu umo masambiro agha ghamovilirani kupokera ungweru kufumira mukumanya unenesko uwo Mazgu gha Chiuta ghakupereka pa umoyo winu na ku uzimu winu wuwo apo mukulutilira kuba basambiri ba Yesu na mukulongozgera banthu pa mpingo winu wuwo. Pa Baibulo stade yinu, kuti mujime makora, mukwenera kujipereka kupulikiska ching’anamuro cha makani nga ndi umo ghakapulikikwiranga mu nyengo iyo ghakalembekera. Usange mwamanya ching’anamuro cha Mazgu gha Chiuta mwantheura, ndipo sono mungamanya kusanga fundo izo zikupanga ching’anamuro ku nyengo zose, ku banthu wose. Nthowa yipusu ya mastepu ghatatu iyo yingamanya kumovwirani apo mukubazga Mazgu gha Chiuta ndi iyi: 1. Kasi Chiuta wakayowoyangachi ku banthu awo bakaghapokera makani agha kumtendeko nga ndi umo ghakalembekera? 2. Pali fundo wuli izo zikusambizgika mumakani agha izo ndi zaunenesko ku banthu wose, kuli kose kuno kulero? 3. Kasi Mzimu Mtuba wakuyowoyachi kwa ine pa fundo izi ndipo wakukhumba kuti ndichitechi pa umoyo wane?

Ulato

Mndandanda wa visambizgo na Kabiro kake

/ 1 1

CHIUTA DADA

Usange mwazgora mafumbo agha pakubazga Mazgu kwinu, muli bakunozgeka kulemba ivyo mwasambira. Chiyelezgero umo vyakulemba vinu vikwenera kubira: 1. Lembani icho mukughanaghana kuti ndiyo ndi fundo yikuru panji mutu wankhani pa ivyo mwabazga pa makani agho mwasankha. 2. Lembani mwaufupi ching’anamuro cha makani agho mwabazga (mungalemba muvipitika vibiri panji vitatu, panji usange mungakhumba mungalemba makani ghakukonkhoska mavesi ghatatu mwapachoko – pachoko) 3. Perekani ndondomeko ya fundo zikuru – zikuru zitatu panji ungweru uwo Mazgu agha ghakupereka pa Mazgu gha Chiuta. 4. Pharani umo fundo, panji nkhani yose yikuyanira na fundo izi: a. Umoyo winu wa Uzimu na kendero kinu pamoza na Yesu b. Umoyo winu na utebeti winu pa mpingo winu c. Vyakuchitika na masuzgo ghamchigaba chinu na muzi winu mwachisanisani Nga mbovwiri panji ulongozgi, Chonde fwatukani pa kubazga vyakulembeka ivyo mwapika, panji kukonkhoska, ndipo musazgane na ivyo mwalemba imwe ndipo musazgemo muvyakulemba vinu. Woneseskani kuti mukupereka ntchindi ku wose awo mwatorako zeru zawo. Tebeteskani mukulemba kwinu ukaboni pa ivyo mwtora kwabene munthowa yili yose iyo njakwenelera kwa imwe. Nthowa yili yose iyo imwe mwasankha kuchitira ukaboni njiweme waka. Chakukhumbikwa ntchakuti: 1. Tebeteskani nthowa yimoza pera pakupereka ukaboni muvyakulemba vinu vyose. 2. Longorani apo mwatebeteska zeru panji vyakulemba vya banthu banyake ndipo perekani ntchindi kubanthu awo (kuti mumanye vinandi wonani, mwakovwirika na basambizgi binu, buku la Documenting Your Work: A Guide to Help You Give Credit Where Credit Is Due mu yimoza mwa ndondomeko) Woneseskani kuti mlimo winu wa kujima malemba, apo mukupereka wuli na vyakwenelera ivi • Njakulemba makora panji njakutayipa. • Ndi mulimo wakufumira pa vipaturo ivyo vyapika pachanya apo • Mwapereka munyengo yake (kuchedwa chara). • Mapeji ghalipo ghankhonde.

1 2 /

CHIUTA DADA

• Mlimo winu ukulondezga ndondomeko iyo yili pachanya apo, yalembeka makora mwakuti wakubazga wakulondezga makora • Yikulongora kukoleranako na ivyo vikuchitika pa umoyo wa banthu na utebeti kuno kulero Mungenjerwanga na kulongosora uku; uwu ndi mlimo wa kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta! Icho mukukhumbikwa kulongora muvyakulemba vinu ndi vyakuti muli kubazga Mazgu gha Chiuta, mwalemba mwaufupi na kupereka ching’anamuro chake, mwatoramo fundo ndipo mwalongora umo zingamovwilirani pa umoyo na utebeti winu Mlimo wa kujima ndi malikisi 45, ndipo yikuyimira 15% pa mayeso ghinu ghose, ntheura woneseskani kuti vyakulemba vinu ndi viweme chomene na vyakulongora umanyi pa makani gha Chiuta mwakuti musange malikisi ghanandi Pakuti Mazgu gha Chiuta ngamoyo ndipo ngakuchitachita na nkhongono. Ngakuthwa kuruska lupanga lwa wuyi kosekose. Ghakuporota na kuya kagaŵa pakati pa umoyo wa munthu na mzimu, na pakati pa marunga na wongo wuwo. Ghakumanya kweruzga maghanoghano na dazgo la mu mtima Baheberi 4.12). Mpostole Yakobe wakudidimizga kukhumbikwa kwa kuchita Mazgu gha Chiuta, kupulikizga waka chara. Tikuchiskika kughachita, na kughapulikira. Kuleka kuchita ntheura, Yakobe wakusachizga kuti vikuyana waka na munthu mweneuyo wakujilabiska pa galasi ndipo kuti wakujinozga chara ndipo wakuluwa umo wakawonekeranga. Munthowa yili yose, uyo wakuchita Mazgu gha Chiuta wabenge wakutumbikika chomene pa vyose ivyo wakuchita (Yakobe 1.22-25). Khumbiro lithu ndakuti muti mubikenge pa umoyo winu Mazgu gha Chiuta na vyose ivyo mwasambira, mwakukoleranako na ivyo mukujumphamo pa umoyo winu, na mu utebeti winu pa mpingo winu. Ntheura, chakuzirwa chomene pa kumalizga visambizgo ivi ntchakuti imwe mumanye kulemba umo utebeti winu wubirenge mwakuti mumanye kuvwira banthu kufumira pa ivyo imwe mwasambira. Pali nthowa zinandi izo mungachita pakufiska vyakukhumbikira ivi pakusambira kwinu. Mungakhumba mungachita mwakufumba munthu, panji kalasi la Sanday School na mawuppu gha banthu awo bakukumana pa mpingo winu awo mukutebeta nawo ku utebeti winu. Icho mungachita ntchakudumbirana nabanyinu ivyo mwasambira mukalasi linu. Mungadumbiranaso nawo ivyo mwasanga mu mlimo winu wa kujima. Mlimo wa Utebeti (Ministry Project)

Kuchonga na Kupereka magiredi

Ulato

Ndondomeko na Chisambizgo mwaufupi

/ 1 3

CHIUTA DADA

Fwatukani pakuchita mlimo winu uwu. Sangani nthowa zinu na zinu pakachitiro ka mlimo winu. Pakwamba pa visambizgo, mukwenera kudumura nthowa iyo muperekerenge vyakusanda vinu ndipo mudumbirane na msambizgi winu. Fikanipo mwalubiro pa makani agha, kukana kusuzgika panthazi. Usange mwapanga udumuliro winu, lembani ndipo perekani ndondomeko yinu ku basambizgi binu mwalubiro. Mwaufupi mungasazgirapo vinthu ivi: 1. Zina linu 2. Malo agho mukachitirako mlimo na banthu awo mukatebeta nawo 3. Mwaufupi, lembani ivyo mukasambira, umo banthu bakapulikira apo mukabasambizganga na mazgoro ghawo. 4. Ivyo mukasambira nyengo na nyengo Mlimo wa utebeti wuli na mamalikesi 30 iyo ndi 10% ya giredi lose, ntheura woneseskani kuti mukuyowoya mwakufikapo na lwana lose mwakuti mupike malikisi ghanandi.

Kupereka Giredi

/ 1 5

CHIUTA DADA

Vyakwambilira (Prolegomena) Chisambizgo cha chiuta na kutandazgika kwa ufumu wake

CHISAMBIZGO CHAKWAMBA 1

peji 273  1

Tampokelerani muzina la nkhongono la Yesu Khristu! Pa umaliro wakubazga kwinu, kusambira, kudumbirana, na kutorapo lwande pakutebeteska ivyo mwasambira muchisambizgo ichi, mumanyenge kuchita ivi: • kuphara vinthu vyamtendeko/jando ( prolegomena), ivyo vikukhwaskika na kusambira mwandondomeko, vinthu vya kukhwaska Chiuta Dada • Kupereka vifukwa vyakuzirwa kwa kujivumbura kwa Chiuta kwa ise pambere tindamumanye. • Perekani unenesko uwo ukukhwaskana na uvumbuzi wa chisanisani, nthowa izo Chiuta wakujivumbulira ku banthu wose ku charu, na uvumbuzi wapadera, apo Chiuta wakujivumbura kubanthu bachoko waka pa nyengo yakubikako na mumalo ghakupambanapambana. • Longorani umo chipulikano cha Bapostole chikuperekera mwalwana lose na mwakufikapo, ukuru wa Chiuta yumoza, mu wutatu, Chiuta Dada, Mwana na Mzimu Mtuba, Chiuta Dada, wiske wa Fumu yithu Yesu Khristu • Perekani ukaboni wa Kusangika/ubapo wa chiuta mucharu, Na kutorapo kwake lwande muvyakuchitika vyake vose. Longorani umo Chiuta waliri Pamoza na chilengiwa chake. Tiweteskani Baibulo pakupanikizga Zgoro linu. Longosorani kuti chiuta wali pamoza na chilengiwa chara, ngwakupaturika. ( transcendence of God ), • Longosorani ching’anamuro cha kabiro ka Chiuta , masuzgo ghake na ulato wake kweniso kachitiro kake na vigaba vyake.

Ulato wa chisambizgo

peji 273  2

1

peji 274  3

Palije mpandira

Kujipereka

Baroma 1.18-20 - Ukari wa Chiuta ukuvumbukwa kufuma kuchanya pa uheni wose na ubendezi wose wa ŵanthu, ŵeneawo mauheni ghawo ghakatindiŵizga kuti unenesko umanyikwe. 19 Chiuta wamkuŵalanga chifukwa vyose ivyo munthu wangavimanya vya Chiuta, vili pakweru. 20 Pakuti kwamba pa nyengo iyo Chiuta wakalengera charu, kaŵiro kakhe kambula kuwoneka, nga ndi nkhongono yakhe ya muyirayira na uChiuta wakhe,

peji 274  4

1 6 /

CHIUTA DADA

kakuwoneka pakweru mu vinthu ivyo Chiuta wali kulenga. Ntheura ŵanthu aŵa kuti ŵamkuŵa na mpandira chara. Chipulikano cha Bapostole chikwamba na kuphara pakweru za ukuru wa Chiuta, Chiuta Dada, wiske wa Fumu yithu Yesu Khristu. Chipulikano chikwamba na kuti, “tikugomezga mwa Chiuta Dada wa nkhongono zose, Mlengi wa kuchanya na Pasi na vinthu vyose, vyakuwoneka na vyambura kwuoneka.” Kuyowoya uku nkhukhozgera unenesko weneuwo ukukhazikika na kuchitikira ukaboni mu Mazgu gha Chiuta ghose: Ubapo wa Chiuta ukuwonekerathu muchilengiwa chake. Apo tabanthu tikuyowoya chomene mwakukayikira usange Chiuta waliko panji chara, kung’anamura kuti pali nkhayiko usange Chiuta waliko nadi, Baibulo likuphara pakweru kuti Chiuta waliko ndipo ndiyo ndi mweneko wavyose, mwati na mlengi. Ukari wa Chiuta wuli kuvumbukwa kufumira kuchanya pa wali yose uyo wakumukana, bachikana dano la Yehova wose, bambura urunji panji, chifukwa uvumbuzi wose wa Chiuta iwo bakuwukana. Kwakuyana na kayowoyero ka Paulosi, Kwamba pa mtendeko, Kabiro ka Chiuta ako nkhambura kumanyikwa na banthu, nkharo yake iyo banthu bangayimanya chara, nkhongono zake za muyirayira na kachitiro kake ka uChiuta wake, vikuwonekerathu pakweru . Vinthu ivyo Chiuta withu wankhongono zose, wali kulenga, zuba, mwezi, nyenyezi na uchandi uwo vili nawo, mukungweruka kwake, vyose vikurongora waka kuti waliko pera chara, kweni kuti ngwankhongono zose na wa uchindami. Kasi ndi njani uyo wangamanya kukolera viyuni apo vikuwuruka mudera, ndi njani uyo wangapulikizga kulira kwa twana bonda, kuwona msambo wa vinyama vikurya mthengere, uyo wangapulika mphepo apo yikujumpha ndipo wangamanya kukana kuti Chiuta waliko? Ndi njani uyo pakulabiska chilengiwa chose na kutowa kwake ndipo wangakana kuti Chiuta waliko, ndipo vyose ivi vikurongora kuti pali vinjeru na mahara ghakuru chomene agho ghali kubikako vinthu ivi? Wakutemweka, chakutikoserezga chomene pa kuzomerezga ubapo wa Chiuta ndi fundo yamasambiro waka chara, kweni vinthu vyakuwoneka na maso. Masalimo. 19.1-3 - “Mtambo ukuphara uchindami wa Chiuta, mlengalenga ukuthuwuska nchito za mawoko ghakhe. 2 Zuŵa lirilose likuyowoya ichi ku zuŵa linyakhe, usiku uliwose ukuphara ichi ku usiku unyakhe. 3 Kulije kuyowoya, palije mazgu ghali ghose, mazgu ghawo kuti ghakupulikikwa chara. 4 Ndipouli lizgu lawo likusorota mu charu cha pasi, mazgu ghawo ghakuya kafika ku mphererekezgo za charu.” Mazgu ghapakweru gha Chiuta ngakuwuska nkhumbi chomene: kuchanya kukuphara uchindami wa Chiuta, ndipo machanya ghose ghakupharazga mlimo wake. Chilengiwa chikuphara pakweru na za Mlengi mwakuti munthu walije mpandira kweni kuzomerezga kuti walipo yunji uyo wali kuvibikako. Suzgo la

1

/ 1 7

CHIUTA DADA

banthu wo bakukuana kuti Chiuta waliko, kuti balije ukaboni wakuzomerezga kuti Chiuta waliko chara, kweni kuti mitima yawo njinono. Pali ukaboni wose wakutolera banthu kukurapa ndipo bakukana Chiuta balije vifukwa vyakufikapo ivyo bakukanira kwiza kwa Chiuta na kurapa.

Pa umaliro wakuphara chipulikano cha Bapostole (chili kuwumaliro wa buku, mundondomeko) rombani lurombo ulu: Badada Chiuta, uzali winu uli kuzula mucharu chose, kwene chilengiwa kuti chingamufinyirizgani imwe chara, charu panji maghanoghano ghane kuti vingamanya kumubikani muchikufi chake chara. ~ Yves Raguin, SJ. Appleton, George, ed. The Oxford Book of Prayer. Oxford; New York: Oxford University Press, 1988. p. 4 Chiuta wa nkhongono zose imwe muli kulenga kuchanya na pasi na vinthu vyose ivyo vilimo munyengo yinu ndipo mukalengaso munthu muchikozgo chinu mwabene: tilongozgerani kukumumanyani na kuwona woko linu muvyose ivyo muli kulenga. Tovwireni kuba banthu bakumuwongani nyengo zose pachifukwa cha vinjeru vinu na chitemwa chinu; kwizira mwa Yesu Khristu Fumu yithu mweneuyo Pamoza namwe na Mzimu Mtuba mukuwusa pa vyose, sonu na myirayira swii. ~ kufumira mu buku la: Church of the Province of South Africa. Minister’s Book for Use With the Holy Eucharist and Morning and Evening Prayer. Braamfontein: Publishing Department of the Church of the Province of South Africa. p. 12

Chipulikano cha Bapostole na Kuromba

1

Palije vilingwa muchisambizgo ichi

Vilingwa

Palije vesi la pamtima

Kuweleramo mu mavesi ghapamtima

Palije milimo yakuti mupereke

Kupereka Milimo

KUKHWASKANA

“Kuli Chiuta yumoza pera - Allah.”

Tiyezgelere kuti dazi linyake mwakumana na mlongozgi wa chisopo cha chisilamu (wa kufumira mu wupu wa Louis Farrakhan-weneuwo wukurongozga ba Silamu bachifipa). Wakaguliskanga malonda ndipo imwe mwaghanaghana kuti mwambe kudumbiskana nayo nkhani za chisopo. Ndipo nkhani yikanjira kukulongosora

1

peji 275  5

1 8 /

CHIUTA DADA

kabiro ka Chiuta na icho Chiuta wali. Mu Silamu yura mbwunu wakwamba kuphara na chikanga chose kuti kulije Chiuta munyake kwene Allah. Iyo pera ndiyo ndi Chiuta ndipo ndiyo wali kulenga vyose, kuchanya na pasi. Kasi imwe mungamuzgora kuti wuli?

“Kasi wakabankhu kale?”

Tiyelezgere kuti mukalasi linu la Sunday School apo mukusambizga makani gha kukomwa na kusuzgika kw ba Yuda apo bakatolekera kuwuzga na vyaru vya Assyria na Babylon, yumoza mwa basambiri bafumba fumbo lakuti, “tikuyowoya za Chiuta kuti wali nase, ndipo ngwakutitemwao ise na vyose ivyo wali kulenga, kwene usange ndi ntheura Chiuta wakabapo apo ba Yuda bakayorekera ku wuzga, ntchifukwa wuli wakazomerezga kuti banthu bake kuti basuzgike mwantheura? Wakaba nkhu apo banthu bakasuzgikanga? Nga ndi msambizgi wa kalasi ili, mungazgora wuli fumbo ili? Tiyelezgere kuti mama uyo wataya mwana wake mwasonosono chifukwa chakumara kwa ndopa muthupi, wamba kusuzgika na kudindibara chifukwa cha maghanoghano. Wayezgeska kuti waruweko ndipo wakhare umoyo uweme, kweni wakutondeka. Wakufumba mafumbo ghanandi chomene na umo Chiuta wachitira pa kuzomerezga kuti mwana wake wafwe. Wakufumba kuti, usange Chiuta ngwakutemwa, wachitirachi ichi kuti mwana wane wafwe, usange ngwakutemwa, wazomerezgerachi kuti mwana wane wafwe? Iko Chiuta ngwambura kutemwa, kweniso Chiuta kulije. Ntchifukwa wuli mwana wane wasuzgika kwanyengo yitari chomene ndipo wafwa mwana muchoko chomene? Pakugabana namwe maghanoghano ghake na kulira pamaso pinu, wakarutirizga na kuyowoya kuti, usange nkhubazga Baibulo, usange nkulabiska kuchanya, nkuwona kuti ndiri ndekha nkhanira, Chiuta wali nane chara. Baliska na basambizgi ba Mazgu gha Chiuta bandiphalira makani ghantchisko kweni palije uyo wali kundiphalirapo chinthu chakundipa umanyi pa ivyo Chiuta wali kuzomerezgera kuti vyantheura ivi vichitike. Usange Chiuta wakutitemwa, ntchifukwa wuli vyantheura ivi vikuchitika? Kasi Chiuta ngwakutemwa? Nkhumanya chara mwe.” Kasi mungamovwira wuli mama uyu kuti wapulikiske makora za ubapo na ukajiyimire wa Chiuta? “Nkhumanya waka yayi.”

2

1

3

/ 1 9

CHIUTA DADA

Vyakwambilira (Prolegomena): chisambizgo cha chiuta na kutandazgika kwa ufumu wake Chigaba chakwamba: Kasi Chiuta waliko, ndipo kasi wakujivumbura?

CHISAMBIZGO

Rev. Dr. Don L. Davis

Muchigaba ichi tilabiskenge ulato wa Chiuta pakujivumbura iyo mwene ku banthu kwizira mu Uvumbuzi wa chisanisani na Uvumbuzi wapadera. Ulato withu muchisambizgo ichi cha, Kasi Chiuta waliko, ndipo kasi wakujivumbura? Ngwakuti muvwirike kuwona vinthu ivi: • Vinthu vyakwamba/Prolegomena, kusanda na kusambira vinthu vyakwamba, visambizgo vya Chiuta vyeneko (kumusambira Chiuta), vikusachizgira kuti Chiuta wakwenera kujivumbura kwa ise usange tikukhumba kumumanya. Palije uyo wangamumanya Chiuta kwambura kuti iyo Chiuta wajivumbura kwa ise. • Chiuta wali kujivumbura ku banthu munthowa zibiri, uvumbuzi wa chisanisani na vumbuzi wapadera. • Kwizira mu uvumbuzi wa chisanisani, Chiuta wakujivumbura ku banthu wose kuli kose ndipo mu uvumbuzi wapadera, Chiuta wakujivumbura kubanthu bakusoreka waka panyengo yapadera na pa maro ghapadera. I. Vyakwambilira (Prolegomena): (pronounced PRAW-ley-gaw-men uh): Lufura lwa masambiro gha vya Chiuta Masambiro gha Theology ndi masambiro gha vya Chiuta. (“ theos ” = God, “logos” = the study of, word)

Chisambizgo chakwamba: Chisambizgo mwaufupi

1

peji 275  6

Kulabilira Vidiyo Ndondomeko yakwamba

Yohane 17.3 “ ‘Ndipo uwu ndi umoyo wa muyirayira kuti ŵ amumanyani imwe, mwa ŵ eneimwe ndimwe Chiuta

A. Chikhristu chikwamba na kuzomerezga kuti Chiuta waliko ndipo padera pa kujivumbura, Chiuta ngwambura kumanyikwa.

mwekha pera wa unenesko na Yesu Khristu uyo muli kumutuma.

1. Chiuta mukabiro kake ngwambura kumanyikwa, 1 Timote. 6.13-16.

2 0 /

CHIUTA DADA

a. Ndi Chiuta pera uyo wangamamya kujivumbura kwa ise; palije munthu uyo wangambiska ubare na wene na wene na Chiuta. (1) Kufuma 33.20

(2) Yohane 1.18 (3) Yohane 6.46

b. Ndi Chiuta pera uyo wangaphara na kutanthawulira kabiro kakujivumbura kwake mwakufikapo kwa ise.

1

(1) Yohane 1.18 (2) Mateyo. 11.27

2. Chiuta wali kusankha kujivumbura kwizira mu milimo yake ya chilengiwa na mu mbiri yakuwombora kwake (muchilengiwa, mukuwombora, mu Mazgu gha Chiuta na mwa Yesu Khristu).

a. Kwizira muchilengiwa (1) Masalimo 19.1-3 (2) Yeremiya. 10.11-12

b. Mu Mbiri, Milimo 14.15-17

3. Chiuta wali kutipa tabanthu kwenerezga kwa kumanya ubapo wake Baroma 1.18-20.

4. Umanyi wa Chiuta ukukhumba ubare wupya na Chiuta kwizira mwa Yesu Khristu, kwambura kulabiska pa umanyi wakufumira mumasambiro na mahara gha kuzura chifukwa cha mabuku na masambiro agho tabazga na kusambira na za Chiuta.

/ 2 1

CHIUTA DADA

a. 1 Yohane 5.20

b. 2 Bakorinto 4.6

B. Vyakurondezgapo pa kusambira kwithu makani gha Chiuta

peji 275  7

1. Vinjeru na masambiro ndi vyambura kukwanira pa kumumanya Chiuta na umo waliri; vinjeru na msambiro vikukhumbikwa kupokera ungweru kufumira kwa Chiuta Mzimu Mtuba.

1

2. Tikwenera kubabikaso (Kusinthika/kuzgoka) mwakuti timumanye Chiuta mwa Yesu Khristu.

a. Kunozgekera mukaghanaghaniro na mu vinjeru ndi vinthu vyakupelera usange tikusambira Chiuta.

b. Usange tikukhumba kumusambira Chiuta makora, mukwenera kumumanya Chiuta pa imwe mwekha.

3. Masambiro gha Vya Chiuta (Theology) ghagona pakughanaghana na kuranguruka na uvumbuzi; nkhaghanaghaniro ka banthu pa kabiro ka Chiuta na uvumbuzi wake umo wali kujivumbulira kwa ise tabanthu.

a. Tikwenera kuba mason a umo midauko yithu yikutichiskira pa kaghanaghaniro kithu pa Chiuta.

b. Tingagomezganga ka kalabiskiro kithu panji mahara ghithu chara kwambura kurongozgeka na kudangilirika na Mzimu Mtuba

2 2 /

CHIUTA DADA

c. Fundo zilipo zinandinandi waka pa kabiro ka Chiuta chifukwa palije fundo iyo njakukwanira na yakufikapo pakumurongosora Chiuta umo waliri .

d. Banthu ndiwo ndi ntchindamira na lufura lwa masambiro ghose ghakupenjerezga kumumanya Chiuta .

4. Masambiro na umanyi wakumumanya Chiuta ukufumira mu Mazgu gha Chiuta na Mpingo: Masambiro agha ghagona pa kughanaghana kwa Mpingo na umo Chiuta waliri kufumira mu Mazgu gha Chiuta umo Chiuta wali kujivumbulira.

1

5. Masambiro agha (Theology) ghangamanya kupempha zeru kufumira kumasambiro ghanji, kwene kuti ghakwenera kugharondezga masambiro ghara nkhanirankhanira chara; Chiuta mweneko ndiyo wangamanya kujivumbura mweneko kwa ise mwa Mzimu Mtuba kwizira mu Mazgu ghake. II. Chiuta kajiyimire wakujivumbura kwa ise: Uvumbuzi wa chisanisani na Uvumbuzi wapadera Uvumbuzi wa chisanisani: “Chiuta wakujivumbura ku banthu wose munyengo zose mu malo ghose.” Uvumbuzi wapadera: “Chiuta wakujivumbura na kujiphara ku banthu bakusoreka pa nyengo yakupaturika, kujiphara na kujirongora kwizira mu Mabuku nga ndi Baibulo. ” ~ Millard Erickson, Introducing Christian Doctrine, 2nd Ed. Grand Rapids: Baker Book House, 2001. p. 42

A. Uvumbuzi wa chisanisani: Chiuta wali kujivumbura ku banthu wose mucharu chose kwizira mu chilengiwa, mu mbiri ya banthu, na mukati mumtima wa banthu.

1. Chiuta wali kujivumbura kwizira mu chilengiwa

/ 2 3

CHIUTA DADA

a. Ukaboni wakufumira mu Baibulo (1) Yesaya 40.25-26 (2) Baroma 1.18-20 (3) Milimo 14.15-17 (4) Milimo 17.24-31

b. Suskano kufumira mu fundo ya ukaboni wakufumira muchilengiwa: Thomas Aquinas (1) Ukaboni wakufumira mucharu : Chiuta nga ndi chakwamba cha vinthu vyakumbura kufumira mu vyakuchitika (2) Ukaboni wakufumira mu Vya wu Chiuta (Theoleological proof: Chiuta ndiyo ndi mwati wandondomeko na kurongosoka na wendero wa Charu na Chilengiwa chose. (3) Ukaboni wakufumira mu kabiro na mu Vyakuchitika vya banthu : Kabiro na kendero ka vinthu mu uweme na mundondomeko izo charu chikurondezga vikurongora kuti Chiuta waliko ndipo wizamkweruzga mendero ghithu. (4) Kuskano kufumira mukabiro ka vinthu na umo viliri ( Ontological) (Anselm): Chiuta ndiyo ndi mukuru pa vinthu vyose ivyo viliko.

1

2. Chiuta wali kujivumbura mu mbiri ya banthu mu charu .

a. Kusungilirika kwa mtundu wakupaturika wa Isirayeli

b. Chiponosko cha Chiuta mu mbiri ya banthu: Mbiri ya Yesu, Milimo 2.22-23 (1) Mbiri (Historie): Chomenemene mbiri ya banthu (2) Mbiri ya Chiponosko (Heilsgeschicte): Mbiri ya Chiuta na umo wakachitira na mtundu wa Israyeli na kwiza kwa Yesu Khristu

2 4 /

CHIUTA DADA

3. Chiuta wali kujivumbura mu banthu

a. Chifukwa chakuti, Yesaya. 1.18

b. Kweruzga kwizira munkharo: njubi yikutisuska na kutirongozga, Baroma 2.15

c. Chisopo: Banthu wose bakuyeya mwa iwo usopisopi na uchiuta (1) Masalimo 10.4 (2) Masalimo 73.3

1

B. Uvumbuzi wapadera: Chiuta wali kujivumbura kubanthu mwapadera munyengo yakupaturika na pamali ghakupaturika.

1. Uvumbuzi wapadera ngwa wali yose payekhapayekha (Chiuta wakujivumbura kwa ise).

a. Kufuma 3:14, 14Chiuta wakati kwa Mozesi, “Ine ndine mweneuyo ndine. Ntheura ndimo ukwenera kuŵaphalirira ŵaIsraele kuti uyo wakuchemeka kuti, ‘INE NDINE, wandituma kwa imwe.’ ” 15Chiuta wakatiso kwa Mozesi, “Ukayowoye ichi ku ŵaIsraele, kuti, ‘Fumu, Chiuta wa ŵawiskemwekuru, Chiuta wa Abrahamu, Chiuta wa Yisake, na Chiuta wa Yakhobe, wandituma kwa imwe. Ili ndilo zina lane kwa muyirayira ndipo ntheura ndimo nkhwenera kuzunurikira mu miwiro yose.’

b. Chiuta wa Abraham, Isake, na Yakobe (1) Kufuma 3.6 (2) Kufuma 4.5

/ 2 5

CHIUTA DADA

2. Uvumbuzi wapadera, kusanda kabiro na machitiro gha banthu (anthropic) (anthropology): Chiuta wakutebeteska banthu, muviyowoyero vyawo pakuphara uthenga wake kwa ise tabanthu.

a. Mukabiro ka viyowoyero vya banthu na ivyo banthu bakujumphamo, 1 Bakorinto 2.12-13

b. Mukabiro na wunthu wa Yesu Khristu (1) Yohane 1.14 (2) Yohane 1.18 (3) Luka 10.22

1

3. Uvumbuzi wapadera wagona pakuyaniska vinthu. (Chiuta wakuyaniska vinthu mwakuti watirongore icho iyo wali kweniso umo ubare withu uliri na iyo. Wakutilongora umo ise tikabira kwambura chiponosko chake na umo tiliri pachifukwa chachiponosko chake.)

a. Kulinganizga kwake = kutichemera kukupulikiska chinthu chimoza apo tikuchilinganizga na chinthu chinyake. Mwachiyelezgero, chinthu A umo chiliri chakupambana na chinthu (1) Yohane 10.9 (2) Yohane 10.14-15

b. Chiuta wakujisolera vinthu vyakujilinganizgirapo ndipo wakutipa ise nthowa zakuyaniskira mwakuti tipulikiske makora

c. Wakuyowoya kwa munthu wathunthu, mufundo waka chara (e.g., Yesu ndi nkharamu ya ba Yuda).

4. Uvumbuzi wapadera ngwa kufikapo .

2 6 /

CHIUTA DADA

a. kwizira mu vyakuchitika mu mbiri (e.g., ntchemo ya Abraham), Vya mu Mtendeko 12.1-3

b. Kwizira mukuyowoya kwake e.g., Baheberi 1.1-2

c. Kwizira mukwiza mucharu kwa Yesu Khristu , 1 Yohane 1.1-3

Paumaliro

1

» Chiuta wakwenera kujivumbura kwa ise mwakuti timumanye

» Chiuta wakujivumbura munthowa zibiri: kwizira mu wuvumbuzi wachisanisani na mu wuvumbuzi wapadera. Mu wuvumbuzi wachisanisani, Chiuta wakujivumbura na kujilongora ku banthu wose kuli kose ndipo mu Wuvumbuzi wapadera, Chiuta wakuvimbura ku banthu bakusoreka pa nyengo yakupaturika na yapadera na pamaro ghapadera ghakupaturika.

Chonde toranipo lwande pakuzgora mafumbo agha na ghanji agho ghangabapo. Kuzirwa kwakuti Chiuta wajivumbure kwa ise na kabiro ka uvumbuzi wachisanisani na wapadera ndivyo vili pamtima wa Chiuta Dada. Lembani mazgoro ghinu makora mwakupulikikwa ndipo pose apo ntchamachitiko perekani mavesi mwakuti ghakhalire ukaboni mazgoro ghinu. 1. Perekani ching’anamuro cha Vyakwambilira/prolegomena?” ndipo kasi ntchakuzirwa wuli kuti mube na kaghanaghaniro kakwenelera pambere mundambe kusambira na kukoreska masambiro gha vya Chiuta na milimo yake? 2. Kasi ntchifukwa wuli ntchambura machitiko kuti munkhongono na vinjeru vyake munthu wamumanye Chiuta kwambura kuti Chiuta mweneko wajivumbure? 3. Kasi vinjeru na masambiro vikutorapo lwande wuli pa masambiro gha vya Chiuta? Kasi ntchifukwa wuli vikuperera, pa ivyo vekha, kovwira wali yose kuti wamumanye Chiuta? 4. Kasi Mzimu Mtuba wali na mlimo wuli pakuvwira banthu kumumanya Chiuta?

Chigaba chakwamba

Mafumbo gha basambiri na mazgoro ghake

peji 276  8

/ 2 7

CHIUTA DADA

5. Kasi Uvumbuzi wachisanisani ntchichi? Kasi Chiuta wali kujivumbura wuli ku munthu wali yose kuli kose? Kasi umanyi uwu wa Chiuta ngwakukwanira kuponoska munthu? Longosorani zgoro linu. 6. Kasi uvumbuzi wapadera ntchichi? Kasi uvumbuzi uwu ukumanyikwa wuli? Kasi ndi nthowa wuli yapakweru na ya nkhongono iyo Chiuta walli kujivumbulira na kujirongora ku banthu? 7. Kasi ntchakuzirwa wuli kuti Chiuta yekha wajivumbure kwa ise, kwali ndi kwizira munthowa ya uvumbuzi wachisanisani panji uvumbuzi wapakweru? Kasi tikwenera kuba na kabiro wuli apo tikumusambira Chiuta?

1

Vyakwambilira (Prolegomena): Chisambizgo cha chiuta na kutandazgika kwa ufumu wake Chigaba chachibiri: Kasi Chiuta wangamanyikwa na ise?

Rev. Dr. Don L. Davis

Chiuta nga ndi Mlengi mweneuyo wali kulenga kuchanya na pasi na vyose ivyo vilimo, mweneyo ndi Dada, wali pali pose ndipo ngwakuchita pa charu pose (Chiuta wali pali pose) , kweniso wali kutali ndiposo ngwakupaturika ku chilengiwa chose (i.e., Chiuta ngwakupaturika ). Mu Visambizgo vya Chiuta (theology), tikusambira na za kabiro ka Chiuta, vimanyikwiro na virongolero ivyo vikuphara kawonekero ka Chiuta kwakuyana na umyirayira na uweme wake. Ulato withu muchigaba ichi cha, Kasi Chiuta wangamanyikwa na ise? Ngwakuti mumanye vinthu ivi: • Chiuta nga ndi mlengi, mwati wa vinthu vyose, wali na ubare wapadera chomene na vinthu ivyo wali kulenga iye mwene ivyo vingayowoyeka mukusangika na ubapo wake mucharu kweniso kupaturika kwake kuchilengiwa. • Ubapo wa Chiuta ukung’anamura kuti Chiuta wakusangika ndipo wali kuzura mucharu chose cha pasi umo wakutorapo lwande muvyakuchitika vyake. • Kweniso, Chiuta ngwakupaturika, wali kutali na chilengiwa. Ngwambura kumanyikwa mwakufikapo panji mwadininini nkhanira.

Chigawa Chachibiri mwaufupi

peji 277  9

2 8 /

CHIUTA DADA

• Vimanyikwiro vya kabiro ka Chiuta ( attributes) vikung’anamura kabiro na nkharo ya uChiuta wose muwutatu, Dada, Mwana, na Mzimu Mtuba • Tingamanya kumuphara Chiuta mukabiro kake kwakuyana na ukuru na uweme wake • Kabiro ka ukuru wa Chiuta ndi uzimu, umoyo, wunthu wake, kubisika kwake na kugomezgeka kwake. • Kabiro ka Chiuta ka uweme wake kakukhwaska utozi, magomezgeko na chitemwa chake.

1

I. Kusangika na Kupaturika kwa Chiuta

Chigaba chachibiri cha Vidiyo Ndondomeko ya chibiri Chipulikano cha Baposotole icho chikuphara chipulikano cha chikhristu mwaufupi ndipo ndimo muli chigomezgo chose cha wupu wa TUMI na visambizgo vyake vya Capstone, chikwamba na kuphara pakweru na za ukuru wa Chiuta yumoza pera, Chiuta Dada, Mwana, na Mzimu Mtuba, mlengi wa kuchanya vyambura kuwoneka na maso. Kaywoyero aka kakwimira vigaba vyose vibir, kusangika kwa Chiuta muchilengiwa chake na kupaturika kwa Chiuta kuchirengiwa chake. na pasi na vyose vyakuwoneka na

A. Kulongosora: kudidimizga kubiri uku kukuphara na ubare wa Chiuta na chilengiwa chake nga ndi mlengi wa kuchanya na pasi na vyose ivyo vilimo, vyakuwoneka na vyambura kuwoneka na maso.

1. Kusangika kwa Chiuta = Chiuta wali pa vinthu vyake ivyo wali kulenga ndipo wakuchitachita mu vyose.

2. Kupaturika kwa Chiuta = wunthu wa Chiuta ngwakupaturika kuchilengiwa na ku nkhongono za chinthu chili chose.

B. Kusangika kwa Chiuta

1. Chiuta wali pali pose ndipo ngwakutebeta muchilengiwa chake.

a. Yeremiya. 23.23-24

b. Masalimo 135.5-7

2. Chiuta wakusangika mukati mu banthu

/ 2 9

CHIUTA DADA

a. Masalimo 139.1-10

b. Daniyele 4.35

3. Vyakurondezgapo vya kusangika kwa Chiuta

a. Chiuta wangatebeteska ma uvumbuzi wose ghabiri, uvumbuzi wachisanisani na uvumbuzi wapadera pakufiska khumbo lake mucharu

1

b. Chiuta ndi mwanangwa kutebeteska chili chose na wali yose pakufiska khumbo lake mucharu

c. Chinthu chili chose cha muchilengiwa chake chikuphara na uchindami wake na mlimo wa mawoko ghake

d. Chilengiwa chikupereka ku banthu umanyi weneko wa Chiuta.

e. Kupereka vyakugumaniska pakati pa banthu wose na Chiuta Mlengi pakuti Chiuta ndiyo ndi mlengi wa vyose ivyo vilipo, vyakuwoneka na maso na vyambura kuwoneka

C. Kupaturika kwa Chiuta

1. Chiuta ngwakupaturika na wapachanya pa vinthu vyose ivyo wali kulenga: viliko chifukwa cha iyo na kuwuchindami wake pera.

a. 1 Mafumu 8.27

3 0 /

CHIUTA DADA

b. 2 Midauko 6.18

c. Nehemiya 9.6

d. Yesaya 66.1

2. Chiuta wangamanyikwa kwizira munkhongono zithu chara; uchindami wake na kabiro kake ndi vyambura kupulikiskika na tabanthu ndipo vili kutali na umanyi withu panji vinjeru vyamunthu

1

a. Marango ghachibiri 10.14

b. Masalimo 113.4-6

3. Vyakurondezgapo vyake vya kupaturika kwa Chiuta

a. Umoyo wa munthu kuti ndiwo ngwapachanya chomene kujumpha vinthu vyose chara

b. Chiuta kuti ngwakugabikira mphaka chara panji kupika mpherekezgo na fundo za banthu chara nesi masambiro na vinjeru vyawo pa kachitiro ka vinthu chara.

c. Chiuta pera pa iyo yekha wakuwezgereska vinthu vyose kwa iyo mweneko pasi pa muwuso wake. Wakuchita vyose ivi na ulato wakupereka chiponosko kubanthu na kuwuchindami wake.

d. Chiuta ndi kajiyimire pa iyo yekha (wali padera pa iyo yekha). Kulijeso chinthu chili hcose icho chili pachanya panji icho chingayaniskika na chili chose.

/ 3 1

CHIUTA DADA

e. Chiuta wakwenera kopeka, pachanya vyose na pavinthu vyose.

f. Tikwenera kukhazga kuti Chiuta wadangirenge kunthazi kwithu na mukaghanaghaniro kithu munthowa zose.

II. Masuzgo agho tikukumana nagho apo tikumsambira Chiuta: Suzgo na ulato wakusambira kabiro ka Chiuta

1

A. Umoza wa Chiuta na Kabiro/nkharo ya Chiuta

1. kulongosora za nkharo ya Chiuta = “nkharo na kabiro ka Chiuta ako kakulongora icho Chiuta wali. Ivi ndi vimanyikwiro vya umo Chiuta waliri”. Kufumira mu buku la Erickson, Introducing Christian Doctrine, p. 89.

2. Kabiro ka Chiuta yumoza pera nkhakukoleranako na kamsuma.

a. Kabiro ka Chiuta (fundo iyi njakwenelera pakusambira pera) kangapaturika na ulato wakusanda, na chisopo.

b. Chiuta mweneko, ndipo wuli, ndi Chiuta yumoza pera mweneuyo wakulongora kabiro kake na uchitiro wake muwurunji Pamoza na vyose muwumoza mu khumbiro lake mukachitiro kake kose.

3. Suzgo: kasi tingamanya kumumanya Chiuta mwakufikapo pa kusanda kabiro kake?

a. Chiuta njumoza pera.

(1) Vya mu Mtendeko 6.4 (2) Marango gha Chiubiri 4.35

3 2 /

CHIUTA DADA

(3) Yesaya 42.8 (4) Yesaya 44.6 (5) Yesaya 44.8 (6) Yeremiya 10.10

b. Kabiro ka Chiuta kose nkhamsuma.

1

c. Palije uyo wangamanya kusanda mwakufikapo kabiro ka Chiuta

d. Nyengo zinandi tikusanda mwakuwuskirako pakalabiskiro kithu pa kabiro ka Chiuta (tikudidimizga kabiro kamoza pera mwakuwuskako kabiro kanyake panji kuchefya kabiro kanyake pakuleka kukalabiska mwakuyana waka).

4. Nthowa zakumazgira Suzgo ili.

a. Mukwenera kuba maso apo mukusanda na kupereka fundo zinu

b. Chenjerani na kaluso kakutemwa kuwuskako vyakuzirwa vinyake na kukoreska chimoza panji vichoko waka.

c. Mukwenera kujiyuyura pose apo mukuyowoya na vya Chiuta

B. Ulato wakusambira kabiro ka Chiuta

1. kusambira na kurangurukirapo pa urunji na kufikapo kwa Chiuta mwakuti tibe na kukhorwa, kweniso chikanga Masalimo. 40.4-5

/ 3 3

CHIUTA DADA

2. Kuti tikozgane na Chiuta mukaghanaghaniro na mukabiro kake kwakuyana na kabiro kake ka nkhongono Yohane 14.26

Mlimo ukuru uwo wuli kupika ku

Mpingo wa Chiuta lero lino, ngwakuti umatumphuske na kutozga fundo ya Chiuta mpaka apo ubirengeso wakuzirwa kwa Chiuta na kwa Mpingo wake. Mu malurombo ghake ghose na milimo yake ivi vikwenera kuba vyakwambilira na vyakuzirwa chomene. Tikuchita mlimo wapachanya chomene kumuwiro uwo ukwiza kunthazi zithu usange tikubapizgira fundo yikuru iyi iyo njakuzirwa chomene, fundo ya ukuru wa Chiuta yeneiyo tiakapokera kufumira ku ba Dada bithu awo bakapokera chipulikano lilo mwaka. Fundo iyi yiperekenge kuzirwa chomene pa umoyo wawo kuruska chili chose icho sayansi panji masambiro ghangamanya kupereka ku banthu. ~ kufumira mu buku la kulembeka na A.W. Tozer. The Knowledge of the Holy . New York: Harper San Francisco, 1961. p. 4.

3. Kusambira na uchindami wa Chiuta uwo wuli kuvumbukwa mu chilengiwa na mwa Yesu Khristu

a. Yohane 17.3

1

b. Mateyo. 11.25-27

4. Kumanyiska banji za Chiuta Masalimo 71.17-19

III. Ndondomeko ya kumsambira Chiuta: Kabiro na vigaba vya nkharo ya Chiuta

A. Kabiro ka nkharo ya Chiuta

1. Nkharo ya Chiuta yikurongora umo Chiuta waliri, mu uChiuta wake wose muwutatu .

a. Kuti nkharo ya Chiuta njakugabikana kwakuyana na utatu wake chara kwene njamsuma nanga panji pawoneke ngati kuti utebeti wawo ngwakupambana.

b. Nkharo kuti ndi milimo ya Chiuta chara, pakuti milimo yawo yikuwonekera kwakuyana na wali yose umo wakachitira mucharu pa nyengo yake

2. Nkharo nkhabiro ka Chiuta ka myirayira swii ndipo ndimo Chiuta waliri munyengo zose.

3 4 /

CHIUTA DADA

3. Nkharo ya Chiuta yikuphara umo Chiuta waliri mukabiro na mukachitiro kake

B. Vigaba vya nkharo ya Chiuta

1. Ukuru wa Chiuta (vinthu ivyo vikurongora ukuru na uchindami wa Chiuta, Chiuta mu uChiuta wake nga ndi Fumu mu wufumunkhuru wake mu kabiro kake kakupaturika”)

1

a. Uzimu

b. Umoyo

c. Kabiro kake

d. Uzali

e. Kugomezgeka/kuwura kusintha

2. Uweme wa Chiuta (kuba pamoza na chilengiwa chake, mwakusazgirapo banthu, ivyo vikumanyikwa na uchitiro wake uweme”)

a. Mdauko na kachitiro kake kaweme na kakufikapo

b. Unenesko

c. Chitemwa