Chizgoka na Ntchemo, Ulongozgi wa Msambizgi
This is the Tumbuka edition of Capstone Module 1 Mentor Guide
Libwe ilo bazengi ba nyumba bakalikana lazgoka libwe la pa Chingodya
THE UR BAN
Chizgoka na Ntchemo
MI N I S T R Y I NS T I TUT E Ut ebe t i wa WOR L D IMPAC T, I NC .
Visambizgo vya Mlongozgi
Buku 1 Visambizgo Vya Baibulo
TUMBUKA
U l o n g o z g i w a M s a m b i z g i
Chizgoka na Ntchemo
Buku Lakwamba
Visambizgo vya Baibulo
Mazgu ghakulenga (Kwizira mu Mazgu, Chiuta wakalenga)
Mazgu ghakupanikizgira (Kususka kwananga)
Mazgu ghakuzgora (Chizgoka)
Mazgu gha Kuchema (Ntchemo)
Ndondomeko ya visambizgo ivi yili kufumira pa mlimo wa banthu banandi chomene abo bakataya nyengo yitali chomene pautebeti uwu wa Urban Ministry Institute (TUMI). Mwantheura, ukwenera chara kulembekaso panji kupanga fotokope kwambura kufumba panji kupempha kuzomerezgeka kufumira kubeneko. Utebeti wa TUMI ukuzomerezga wose awo bakukhumba kutebeteska mlimo uwu pakukuzga Ufumu wa Chiuta, pakulondezga ndondomeko iyo yikusangika pa www.tumi.org and www.tumi.org/license.
Buku la Capstone la chinkhonde (5): Kutanthaura Baibulo: Buku la Msambiri ISBN 978-1-62932-096-0 © 2005, 2011, 2013, 2015. The Urban Ministry Institute. All Rights Reserved. Kulembeka kakwamba 2005, Kulembeka kachibiri 2011, kulembeka kachitatu 2013, kulembeka kachinayi 2015.
© 2024 Chitumbuka chikung’anamulika na Rev. Vincent Kalua ndipo chikulembeka na Damaseko Nyirongo. Nkhwakukanizgika kulembaso, kugaba, kuguliska mabuku agha, pekhapekha usange mwazomerezgeka kufumira kubeneko ba wupu wa
1976 Copyright Act. Kupempha kuzomerezgeka kukwenera kuluta ku: The Urban Ministry Institute, 3701 E. 13th Street, Wichita, KS 67208. Utebeti wa Urban Ministry Institute mbutebeti wa World Impact, Inc.
Baibolo ilo likugwiriskirika nchito mu buku ili ni Tumbuka Bible, United Bible Societies, 1981, Kusindikizgika na The Bible Society of Malawi, P.O.Box 740, BLANTYRE, MALAWI. Last Reprint 2006
Mundandanda wa Visambizgo
Visambizgo Mwaufupi Makani gha Msambizgi Chisambizgo Mwachisanisani Vyakukhumbikwa pa Chisambizgo
3 5 7
15
Chisambizgo chakwamba Mazgu ghakulenga
1
45
Chisambizgo chachibiri Mazgu ghakupanikizgira
2
75
Chisambizgo chachitatu Mazgu ghakuzgora
3
105
Chisambizgo chachinayi Mazgu gha Kuchema
4
137
Ndondomeko
173
Kusambizgana ndondomeko ya visambizgo vya wupu wa Capstone
183
Chisambizgo chakwamba: Vyakulemba vya Msambizgi
189
Chisambizgo chachibiri : Vyakulemba vya Msambizgi
197
Chisambizgo chachitatu : Vyakulemba vya Msambizgi
205
Chisambizgo chachinayi: Vyakulemba vya Msambizgi
/ 3
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Mbiri ya Msambizgi
Rev. Dr. Don L. Davis ndi mlongozgi wa wupu wa The Urban Ministry Institute na wachibiri mlara kwa Prezidenti wa World Impact. Wali kusambira kufumira ku sukulu ya Wheaton College na Wheaton Graduate School, ndipo wakamalizga masambiro ghapachanya gha digiri la Mazgu gha Chiuta mu chilimika cha 1988 ndipo wakalutirizga pakutora masambiro ghapachanya nkhanira muchilimika cha 1989, muvigaba vya Masambiro gha Baibulo na ghakusanda Mazgu gha Chiuta. Wakalutirizga kusambira mpaka wakafika pa uDokotara pa Mazgu gha Chiuta kufmira kusukulu ya University of Iowa School of Religion. Nga ndi mlongozgi mulala wachibiri wa World Impact, wakulabilira masambiro gha banthu awo bakusambira kutebeta mukati mumsumba, kupanda mipingo, baiska mumisumba na balongozgi ba mipingo ya misumba pakapharazgiro kaweme na awo bakupulika kutumika kuti bakabe mamishonare. Wakulongozgaso wupu uwu pa masambiro ghakuchitira pa intaneti pamoza na utebeti wapakati pa bakayidi wa Prison Fellowship, the Evangelical Free Church of America, na wa Church of God in Christ. Pakuba munthu uyo wali kupokera vyawanangwa vinandinandi waka pa nkhani ya masambiro, Dr. Davis wasambizga mumalo ghanandinandi waka pa visambizgo vyakupambana – pambana. Wali kulemba mabuku ghanandi pa visambizgo vyakulekanalekana pa makani gha Chiuta. Wai kusambizga kusukulu nga ndi Wheaton College, St. Ambrose University, the Houston Graduate School of Theology, University of Iowa School of Religion, na the Robert E. Webber Institute of Worship Studies. Wali kutorapo lwande likuru chomene pa kulemba visambizgo vya wupu uwu wa TUMI vya Capstone Curriculum , wali kulembaso buku la Black and Human: Rediscovering King as a Resource for Black Theology and Ethics . Dr. Davis wali kutorapo lwande lukuru chomene pakusambizga mumawungano gha Promise Keepers, theological consortiums ya kusukulu zikuru – zikuru za University of Virginia Lived Theology Project Series. Wali kupokera chawanangwa cha Distinguished Alumni Fellow Award kufumira ku sukulu ya University of Iowa College of Liberal Arts and Sciences muchilimika cha 2009. Dr. Davis na membara wa Society of Biblical Literature, na American Academy of Religion.
/ 5
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Jando: Kunjizganamo muvisambizgo
Monire muzina la Yesu Khristu, mwabakutemweka bithu! Nga mba sambiri ba Yesu Khristu, tikukhozgera chipulikano chithu chikuru chomene pa nkhongono za Mazgu gha Chiuta agho ghakulenga, kususka, kuzgora, na kuchema banthu. Kuti mupulikiske chitumbiko cha chakuzizwiska cha kuzgora, na kuchema banthu, tikwenera kusanda makani gha kuzirwa kwa Mazgu gha Chiuta mu mpingo. Chisambizgo chithu chakwamba, Mazgu gha kulenga, chikulabiska kabiro ka Mazgu ghatuba ghakupaturika nga ndi Mazgu gha Chiuta. Tiwonenge kuti Utozi wa Chiuta uwo ngwakufikapo ukuchitira ukaboni kugomezgeka kwa Mazgu gha Chiuta. Mwakulutilira, tiwonenge umo Chiuta wali kulengera charu kwizira mu Mazgu ghake, na umo wakubatikirana na Mazgu ghake kwizira mwa Yesu Khristu. Kwizira mu Mazgu, Mzimu Mtuba wakupereka umoyo wupya kubanthu awo bakupuikana, tikuwoneska kuba basambiri pakukhalilira mwa Yesu Khristu. Nga ndi mamembara ba mpingo wa Yesu, tikupokera Mazgu pamoza, mu mbumba ya bakupulikana, mwenemumo tikupokera ulato wakufikapo wa chilengiwa, uwo nkhuthuwuska Chiuta wa nkhongono zose. Muchisambizgo chakulondezgapo cha Mazgu gha kupanikizga , tilabiskenge umo Mazgu ghakupanikizgira za kwananga, pa za urunji, ndiposo na pa za weruzgi. Mazgu gha Chiuta ghakusambizga kuti kwananga kuli kuzura mcharu chose ndipo kabiro kake nkupuvya. Mazgu gha Chiuta ghakupanikizga pa za urunji, kuvumbura urunji wa Chiuta wakufikapo na kuperebera kwithu, na kusambizga kuti Chiuta weruzgenge Israyeli na vyaru vyose, Mpingo, Satana na mithenga yake yose, na bakufwa wose bachikana marango, mukhumbiro lake. Mazgu gha Chiuta ghakutipanikizgiraso mu unenesko wose—wa yesu Khristu, Ufumu wa Chiuta, na unenesko wa Mazgu ghake kwizira mu batebeti bake, zintchimi na bapostole. Chisambizgo chachitatu, Mazgu ghakuzgora , tilabiskenga pa nkhongono ya Mazgu gha Chiuta pa kusintha banthu na kubapa umoyowupya. Mazgu agho ghakusintha banthu ghakukoleranako na Uthenga wa Yesu; uwu ndi uthenga uweme wa chiponosko uwu ukutilongozgera kuchiponosko pa kubabikaso, apo tikusukika mu mtima na kuzgoka kwizira mu nkhongono ya Mzimu Mtuba. Mazgu gha Chiuta ghakulenga vipambi mu mtima ivyo vikulongora umoyo wupya. Ndi Mazgu gheneghagha agho ghakutipa ise umoyo wupya, kutisungilira, kutipa ise chakurya cha uzimu, na kutilera kukukura ku uzimu na kutovwira kujivikilira ku mauryarya wose gha murwani.
6 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Pa umaliro, chisambizgo cha chinayi, Mazgu gha ntchemo , tilabiskenge fundo ya kuzgoka pakuzgokera kwa Chiuta (metanoia), na kukhara muchipulikano ( pistis ). Chipulikano mwa Yesu Khristu ndi nthowa iyo Chiuta wakuponoska, kusutura, na kuwombora wakupulikana kukwananga na kuchilango cha muyirayira. Apo tikuzgoka kufuma kukwananga na kuluta kwa Chiuta mwa Yesu Khristu, Mazgu gha Chiuta ghakutilongozgera kukupokera kabiro kapya ka Chiuta (kubabikaso) na kuba bakupokelereka mu mbumba ya Chiuta ( laos of God) mwa uchizi muchipulikano pera. Mazgu agho ghakutichemera ise kuchiponosko ndighoso ghakutichemera ise kukuba basambiri ba Yesu Khristu mwa uchizi muchipulikano pera. Ndiposo tikuba banangwa, pakuba bazga ba Yesu Khristu pera nga mbakuwombokwa ba Chiuta, kuba bakutumika bake apo tikumutebetera Khristu (na kupanga basambiri bake kwizira mu milimo yithu yiweme). Mwaunenesko wose, Mazgu ghatuba gha Chiuta ndi Mazgu agho ghali na chanduro kukusambizga, kusambizga, kulongozga na kukuzga mwakuti mutebeti wa Chiuta wabevye Kalema na wakukhozgeka mukabiro kose (2 Tim. 3.16-17). Chiuta wamtumbikeni apo mukubazga, kusambira na kukura mu umanyi kwizira mukupenjerezga mu Mazgu ghake agho iyo mwene wali kughathutira agho ghakulenga, kupanikizgira, kuzgora na kuchema!
- Rev. Dr. Don L. Davis
/ 7
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Vyakukhumbikwa pa Kusambira
• Mabuku agho tikusachizgira kuti mungaba nawo • Chisambizgo chili chose cha Capstone chili na mabuku ghake agho ghakusambirika muchisambizgo chose. Tikumuchiskani kuti mubazge, muwonepo na lwana lose na kutorapo lwande mwakovwirika na basambizgi binu pamoza na basambiri banyinu. Chifukwa cha kusuzga kwa kasangiro ka mabuku, tikuchiska kuti mulimbikire kubazga mabuku agho tampani na agho ghali pa intaneti yithu pa www.tumi.org/books • Pakukhumbikwaso chakulembera na chakulembapo nyengo zose apo mukusambira • Fee, Gordon D. and Douglas Stuart. How to Read the Bible for All its Worth . Grand Rapids: Zondervan, 1982. • Montgomery, J. W. ed. God’s Inerrant Word . Minneapolis: Bethany, 1974. • Packer, J. I. “Fundamentalism” and the Word of God . London: IVP, 1958. • Sproul, R. C. Knowing Scripture . Downers Grove: IVP, 1977.
Mabuku, na Virwero vinji
Mabuku agho tikusachizgira kuti mubazge
8 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Mwaufupi msambiri wakwenera kukwera mwantheura
Vyakukhumbikira pa kusambira
Kusangika mukalasi na kutorapo lwande ....................... 30% 90 pts Mayeso................................................................................. 10% 30 pts Mazgu gha pa mtima.......................................................... 15% 45 pts Mlimo wa kujima Mazgu................................................... 15% 45 pts Mlimo wa utebeti winu...................................................... 10% 30 pts Kubazga na Mlimo wakutolera kunyumba..................... 10% 30 pts Vilingwa vya umaliro ........................................................ 10% 30 pts Malikisi ghose: 100% 300 pts Kusangika mukalasi ntchakukhumbikwa chomene. Kujomba kukalasi ntchambura mapokelereko ndipo vikukhizga giredi linu. Usange muli na chifukwa chakwenelera chomene kuti mujombe kukalasi, Chonde manyiskani basambizgi binu kwambura kutondeka. Usange mwajomba, woneneseskani kuti mufufuze kufumira kubanyinu, milimo iyo bali kupika ndipo muwoneseske kuti mwachita mwakwenelera. Visambizgo vinandi ivyo vikukhwaska chisambizgo ichi, vikuchitika mwakudumbirana. Mwantheura, mukwenera kuwoneseska kuti mukutorapo lwande chomene pakudumbiranan kuli kose. Kalasi lili lose liyambenge na vilingwa vifupi waka kufumira pa fundo zakufumira muchisambizgo. Nthowa yiweme chomene yakunozgekera mayeso nkhuweleramo mu buku la basambiri na ivyo mukulemba pakusambira. Mazgu ghakusunga pamtima ngakukhumbikwa chomene muchisambizgo ichi na muwutebeti winu, kweniso nga ndi munthu wakupulikana apo mulongozga mpingo. Pali mavesi ghachoko waka agho mukwenera kusunga, kwene nga kuzirwa chomene mukabiro kake. Nyengo yose ya chisambizgomukhumbikwenge kuphara mavesi agho mwasunga pamtima kwizira mukuphara panji kulemba. Mazgu gha Chiuta ndi chitebetero cha Chiuta pakukhozga mtebeti wa Chiuta pa mlimo wuli wose uwo wali kubachemerako (2 Tim. 3.16-17). Kuti mumanye kufiska vyakukhumbikwa pa kusambira uku, mukwenera kusankha chipaturo na kupanga kafukufuku ka kwenelera (kubazga, kusanda mwakujima malemba). Kusambira kwinu kupereke vyakulemba vyambura kujumpha mapeji ghankhonde Vyakukhumbikwa pa kupereka giredi
Kusangika mukalasi na kutorapo lwande
Vilingwa
Mazgu gha pamtima
Mlimo wa Kujima Mazgu
/ 9
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
muwutari apo mukulabiska pa chigaba chimoza cha Mazgu gha Chiuta pa ivyo mwasambira muchisambizgo ichi. Nkhumbiro lithu na chigomezgo chithu ntchakuti muti mufikengepo chomene pa fundo yakuti Mazgu gha Chiuta ghakumanya kusintha na kukhaska umoyo winu na umoyo wa banthu awo mukubatebetera. Apo mukwendamo muchisambizgo, mukwenera kuba bakujipereka pakusanga chipaturo chifupi chomene pa mutu uwo mwajisankhira kuti muwusambire mwakufikapo. Ndondomeko ya mlimo uwu yili pa peji 10 mpaka 11 ndipo yidumbikenge makora pakwambilira pa chisambizgo ichi. Ivyo tikukhazga ndi vyakuti basambiri batebeteskenge ivyo basambira pa umoyo wawo wa dazi na dazi a pa utebeti wawo. Msambiri wakukhumbikwa kuti wanozge mwakulemba, makani gha utebeti wake uwo ukulongora fundo izo wasambira na umo wamkutebetera kuwaro. Ndondomeko ya umo vinthu vikwenera kubira vilikulembeka pa peji 12 ndipo vidumbikenge mwalwana lose. Mlimo wa mukalasi na wakutolera kunyumba, wakupambana – pambana ungaperekeka munyengo yamasambiro kufumira kumusambizgi winu panji kulembeka mu buku linu. Usange muli na mafumbo pamakani agha, pa ivyo vikukhumbikwa fumbani asambizgi binu. Ntchakuzirwa chomene kuti basambiri babazgenge ivyo bapika kuti babazge kufimira mu Baibulo na mumabuku ghanji mwakuti banozgekere visambizgo na vidumbirano vyawo. Chonde perekani ivyo mwabazga, kfumira mu buku la msambiri, sabata na sabata. Pali mwabi wakupokera malikesi ghakusazgirapo kwa awo babazga mwakusazgirapo pa mlimo uwo mwapika. Pa umaliro wa visambizgo, msambizgi winu wampaninge vilingwa vya umaliro, ivyo mwamalizgira kunyumba. Mufumbikenge fumbo lakumovwirani kuti muweleremo mu ivyo mwasambira mu visambizgo ivi na umo vikumovwilirani pa umoyo winu na mu utebeti winu. Msambizi winu wamphaliraninge dazi lakuperekera mlimo winu.
Mlimo wa Utebeti
Mlimo wa mu kalasi na Mlimo wakutolera kunyumba
Vyakubazga
Vilingwa vya umaliro
Kaperekero ka Malikesi
Mgiredi agha ndiwo ghaperekekenge mumasambiro agha pa umaliro wa masambiro, na kubikika pa buku magiredi gha msambiri wali yose: A - Pachanya kwakuruska D - wakwera B - Pachanya F - watondeka C - wachita makora I - waferuka
1 0 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Malemba ghabenge na vilongolero vyakuti wachita mwankhongono wuli ndipo magiredi agha ndigho ghabikikenge pamoza mwakuti musange giredi linu la umaliro. Mlimo wuli wose uwo mwapereka mwakuchedwa kwambura kupereka chifukwa chakupulikikwa umukhizgireninge giredi linu. Ntheura nkhwakwenelera chomene kuphara kubasambizgi binu vifukwa ivyo mwatondekera kuchita mlimo munyengo yake. Nga ndi lwande linu lakutorapo lwande pa masambiro ghinu muvsambizgo vya wupu wa Capstone vya Kuzgoka na Ntchemo , mukhumbikenge kuti muchite mlimo wakujima malemba (Kubazga na kusanda Malemba) pa chimoza mwa chipaturo pa mabuku agho ghaperekeka apa: MaSalimo 19.7-11 Yesaya 55.8-11 1 Bakorinto 2.9-16 2 Timoti 3.15-17 1 Petros 1.22-25 2 Petros 1.19-21 Ulato wa mlimo wakujima ngwakuti musange mwabi wakuti muchite mlimo uweme wa kubazga na kusanda chipaturo chikuru pa makani gha kabiro na mlimo wa Mazgu gha Chiuta. Apo mukubazga chimoza cha vipaturo vyapika apa (panji chipaturo icho msambizgi winu wampani), chigomezgo chithu ntchakuti msambiri mulongorenge mu mlimo winu umo masambiro agha ghamovilirani kupokera ungweru kufumira mukumanya unenesko uwo Mazgu gha Chiuta ghakupereka pa umoyo winu na ku uzimu winu wuwo apo mukulutilira kuba basambiri ba Yesu na mukulongozgera banthu pa mpingo winu wuwo. Pa Baibulo stade yinu, kuti mujime makora, mukwenera kujipereka kupulikiska ching’anamuro cha makani nga ndi umo ghakapulikikwiranga mu nyengo iyo ghakalembekera. Usange mwamanya ching’anamuro cha Mazgu gha Chiuta mwantheura, ndipo sono mungamanya kusanga fundo izo zikupanga ching’anamuro ku nyengo zose, ku banthu wose. Nthowa yipusu ya mastepu ghatatu iyo yingamanya kumovwirani apo mukubazga Mazgu gha Chiuta ndi iyi: 1. Kasi Chiuta wakayowoyangachi ku banthu awo bakaghapokera makani agha kumtendeko nga ndi umo ghakalembekera? 2. Pali fundo wuli izo zikusambizgika mumakani agha izo ndi zaunenesko ku banthu wose, kuli kose kuno kulero? 3. Kasi Mzimu Mtuba wakuyowoyachi kwa ine pa fundo izi ndipo wakukhumba kuti ndichitechi pa umoyo wane? Mlimo wakujima malemba
Ulato
Ndondomeko na Vyakukhumbikwa vyake
/ 1 1
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Usange mwazgora mafumbo agha pakubazga Mazgu kwinu, muli bakunozgeka kuremba ivyo mwasambira. Chiyerezgero umo vyakulemba vinu vikwenera kubira: 1. Lembani icho mukughanaghana kuti ndiyo ndi fundo yikuru panji mutu wankhani pa ivyo mwabazga pa makani agho mwasankha. 2. Lembani mwaufupi ching’anamuro cha makani agho mwabazga (mungalemba muvipitika vibiri panji vitatu, panji usange mungakhumba mungalemba makani ghakukonkhoska mavesi ghatatu mwapachoko – pachoko) 3. Perekani ndondomeko ya fundo zikuru – zikuru zitatu panji ungweru uwo Mazgu agha ghakupereka pa Mazgu gha Chiuta . 4. Pharani umo fundo, panji nkhani yose yikuyanira na fundo izi: a. Umoyo winu wa Uzimu na kendero kinu pamoza na Yesu b. Umoyo winu na utebeti winu pa mpingo winu c. Vyakuchitika na masuzgo ghamchigaba chinu na muzi winu mwachisanisani Nga mbuvwiri panji ulongozgi, Chonde fwatukani kubazga vyakulembeka ivyo mwapika, panji kukonkhoska, ndipo musazgane na ivyo mwalemba imwe ndipo musazgemo muvyakulemba vinu. Woneseskani kuti mukupereka ntchindi ku wose awo mwatorako zeru zawo. Tebeteskani mukulemba kwinu ukaboni pa ivyo mwtora kwabene munthowa yili yose iyo njakwenelera kwa imwe. Nthowa yili yose iyo imwe mwasankha kuchitira ukaboni njiweme waka. Chakukhumbikwa ntchakuti: 1. Tebeteskani nthowa yimoza pera pakupereka ukaboni muvyakulemba vinu vyose. 2. Longorani apo mwatebeteska zeru panji vyakulemba vya banthu banyake ndipo perekani ntchindi kubanthu awo (kuti mumanye vinandi wonani, mwakovwirika na basambizgi binu, buku la Documenting Your Work: A Guide to Help You Give Credit Where Credit Is Due mu yimoza mwa ndondomeko) Woneseskani kuti mlimo winu wa kujima malemba, apo mukupereka wuli na vyakwenelera ivi • Njakulemba makora panji njakutayipa. • Ndi mulimo wakufumira pa vipaturo ivyo vyapika pachanya apo • Mwapereka munyengo yake (kuchedwa chara). • Mapeji ghalipo ghankhonde.
1 2 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
• Mlimo winu ukulondezga ndondomeko iyo yili pachanya apo, yalembeka makora mwakuti wakubazga wakulondezga makora • Yikulongora kukoleranako na ivyo vikuchitika pa umoyo wa banthu na utebeti kuno kulero Mungenjerwanga na kulongosora uku; uwu ndi mlimo wa kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta! Icho mukukhumbikwa kulongora muvyakulemba vinu ndi vyakuti muli kubazga Mazgu gha Chiuta, mwalemba mwaufupi na kupereka ching’anamuro chake, mwatoramo fundo ndipo mwalongora umo zingamovwilirani pa umoyo na utebeti winu Mlimo wa kujima ndi malikesi 45, ndipo yikuyimira 15% pa mayeso ghinu ghose, ntheura woneseskani kuti vyakulemba vinu ndi viweme chomene na vyakulongora umanyi pa makani gha Chiuta mwakuti musange malikesi ghanandi Pakuti mazgu gha Chiuta ngamoyo ndipo ngakuchitachita na nkhongono. Ngakuthwa kuruska lupanga lwa wuyi kosekose. Ghakuporota na kuya kagaŵa pakati pa umoyo wa munthu na mzimu, na pakati pa marunga na wongo wuwo. Ghakumanya kweruzga maghanoghano na dazgo la mu mtima Baheberi 4.12). Mpostole Yakobe wakudidimizga kukhumbikwa kwa kuchita Mzgu gha Chiuta, kupulikizga waka chara. Tikuchiskika kughachita, na kughapulikira. Kuleka kuchita ntheura, Yakobe wakusachizga kuti vikuyana waka na munthu mweneuyo wakujilabiska pa galasi ndipo kuti wakujinozga chara ndipo wakuluwa umo wakawonekeranga. Munthowa yili yose, uyo wakuchita Mazgu gha Chiuta wabenge wakutumbikika chomene pa vyose ivyo wakuchita (Yakobe 1.22-25). Khumbiro lithu ndakuti muti mubikenge pa umoyo winu Mazgu gha Chiuta na vyose ivyo mwasambira, mwakukoleranako na ivyo mukujumphamo pa umoyo winu, na mu utebeti winu pa mpingo winu. Ntheura, chakuzirwa chomene pa kumalizga visambizgo ivi ntchakuti imwe mumanye kulemba umo utebeti winu wubirenge mwakuti mumanye kuvwira banthu kufumira pa ivyo imwe mwasambira. Pali nthowa zinandi izo mungachita pakufiska vyakukhumbikira ivi pakusambira kwinu. Mungakhumba mungachita mwakufumba munthu, panji kalasi la Sanday School na mawuppu gha banthu awo bakukumana pa mpingo winu awo mukutebeta nawo ku utebeti winu. Icho mungachita ntchakudumbirana nabanyinu Mlimo wa Utebeti (Ministry Project)
Kageredero (Kupereka magiredi)
Ulato
Ndondomeko na Chisambizgo mwaufupi
/ 1 3
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
ivyo mwasambira mukalasi linu. Mungadumbiranaso nawo ivyo mwasanga mu mlimo winu wa kujima. Fwatukani pakuchita mlimo winu uwu. Sangani nthowa zinu na zinu pakachitiro ka mlimo winu. Pakwamba pa visambizgo, mukwenera kudumura nthowa iyo muperekerenge vyakusanda vinu ndipo mudumbirane na msambizgi winu. Fikanipo mwalubiro pa makani agha, kukana kusuzgika panthazi. Usange mwapanga udumuliro winu, lembani ndipo perekani ndondomeko yinu ku basambizgi binu mwalubiro. Mwaufupi mungasazgirapo vinthu ivi: 1. Zina linu 2. Malo agho mukachitirako mlimo na banthu awo mukatebeta nawo 3. Mwaufupi, lembani ivyo mukasambira, umo banthu bakapulikira apo mukabasambizganga na mazgoro ghawo. 4. Ivyo mukasambira nyengo na nyengo Mlimo wa utebeti wuli na mamalikesi 30 iyo ndi 10% ya giredi lose, ntheura woneseskani kuti mukuyowoya mwakufikapo na lwana lose mwakuti mupike malikisi ghanandi.
Kaperekero ka magiredi
/ 1 5
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Mazgu ghakulenga
C h i s a m b i z g o c h a kwamb a
Tampokelerani muzina la Yesu Khristu! Pa umaliro wakusambira kwinu na apo mukutebeteska ivyo mwasambira pa umoyo winu wa dazi na dazi, muti muchite ivi: • Kukhozgera fundo yakuti Mazgu gha kupaturika (Baibulo) ndi Mazgu gha Chiuta, agho ndi mbiri ya vyakuchitika vya Chiuta ivyo wali kuvilemba ndipo nga muyirayira. • Kulongora kufumira mu malemba kuti Chiuta uyo wali kujivimbura mu Baibulo, Chiuta muwutatu, wakukhozgera unenesko wa Mazgu gha Chiuta, uwo ukupangiska kuti Mazgu ghabe ghakugomezgeka mwakufikapo. Vinthu vyose vili kulengeka kwizira mu Mazgu gha Chiuta agho ngakulenga nakupa umoyo. • Longosorani umo Chiuta wakujilongora kwizira mu Mazgu ghake, chomenemene kwizira mwa Yesu Khristu, uyo njumoza mwa utatu, kwizira mwa iyo, Chiuta wakujivumbura, kuwombora charu, ndipo wachiwezgerengemo nga ndi umo chikabira pakudankha, muwurunji wake. • Longorani kufumira mu Malemba kuti Mazgu gha Chiuta, ghali kuthutirika na Chiuta mweneko ndipo nga moyo, ndigho Mzimu Mtuba wakutebeteska pa kupereka umoyo wupya kubakupulikana. • Longosorani na umo kulutirizga na kupokera Mazgu gha Chiuta agha ndicho chinthu chimoza mwa vyakulongolera kuti munthu ndi msambiri wa Chiuta na mwana wa Chiuta. • Longolani umo Mazgu gha Chiuta ghakuvumbulira ulato wa Chiuta pa chilengiwa, uwo ndi kuthuwuska Chiuta wa nkhongono zose. • Pharani kufumira pa mtima chipaturo icho chikulongora mazaza na nkhongono ya Mazgu gha Chiuta pa kulenga charu.
page 183 1
Ulato wa chisambizgo
page 183 2
1
Kunwekereka kwa Mazgu gha Chiuta
Kujipereka
Bazgani MaSalimo 19.7-11. Usange pali chinthu icho muwiro withu ukumanyikwirapo chomene, nkhabiro kakujipereka mwakufwilirapo. Banthu bakujipereka pa kufufuza vinthu, kuvisanga, kujisanguruska, kuba na vinthu, na kufiska ivyo badazga, nyengo
page 183 3
1 6 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
zinyake kujipata chomene pa vinthu ivyo bakupukwa na kukhumba. Suzgo likuru ndakuti banthubakujipereka chomene kuvinthu ivyo vikubaparanya, pa umalirowake, vilije chanduro. Bakukhalira visangurusko vyambura chanduro, vinthu vyambura kusazgirako kaweme kali kose pa umoyo wawo.. kuti tikhare makora, mwachanduro, tikwenera kupenjerezga waka vinthu chara, kwene tikwenera kudunjika makhumbiro ghithu na vyakutemwa vithu vyose pa vinthu ivyo vikumara chara, na vinthu ivyo vili na ulato uweme. Kwakuyana na Mazgu gha Chiuta, ndi vinthu vichoko chomene ivyo ndi vyachanduro pa umoyo wa munthu, ntheura ndi vinthu vichoko chomene ivyo munthu wakwenera kupenjerezga pa umoyo wake. Chimoza mwa vinthu ivyo vikuzunulika mu Mazgu gha Chiuta ndi Mazgu gha Chiuta gheneko. Chiuta wakuphara kuti Mazgu ghake, Mazgu ghatuba ghakulembeka, ndi chuma icho tikwenera kupenjerezga na mtima withu wose. Palijeso chinthu chinyake pa charu icho chikuluska Mazgu gha Chiuta ndipo palije chinthu icho chikupa mtende, mwabi na umanyi kuluska Mazgu gha Chiuta. Mazgu gha Chiuta ngakufikapo, ghakupereka ungweru ku maso, chimwemwe ku mtima, mahara ku mzimu, na chigomezgo ku umoyo. Mulembi wa MaSalimo apa wakutiphalira na umo Mazgu gha Chiuta ghakulengera kunwekereka ku mtima wa bakupulikana. Palije icho ise tili nacho icho ntchakuzirwa kuruska Mazgu gha Chiuta kwakuyana na mwana wake, ndondomeko yake, na chigomezgo chithu. Pakuvisungilira, tikutchebeskeka, ndipo pakukwapirana navyo tili na njombe yikuru chomene. Kasi mukupenjerezga Mazgu gha Chiuta nga ndi umo mukupenjera ndalama, kusangwa, panji nyengo yakufwasa, panji mwabi ukuru? Palije kali kose muno mucharu ako nkhakuzirwa panji kaweme kakuruska kumanya Mazgu gha Chiuta. Kasi mtima winu wuli pakupenjachi chomene? Pa umaliro wakuphara panji kwimba chipulikano cha Bapostole, rombani lurombo ulu: Dada Chiuta wamyirayira, tikumurumbani chifukwa cha khumbiro linu lakujivumbura kwa ise kwizira mu Mazgu ghinu. Mwatitumbika pakusungilira phangano na layizgo linu kwizira mu Mazgu ghinu, agho mukaghathutira kwizira mwa Mzimu Mtuba. Sono, kwizira mwa Mzimu Mtuba, mukutisambizga na za Mwana winu Yesu, na khumbiro linu lituba lakuwezgeramo vinthu vyose mwa iyo. Tikulithuwuska zina linu lituba chifukwa cha Mazgu ghinu ghamoyo, ndipo tikumupemphani kuti mutipe ise vinjeru vinu apo tikusambira pamoza za nkhongono yinu na ukuru wa Mazgu ghinu.
1
Chipulikano cha Bapostole
page 184 4
/ 1 7
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Chiuta wa lusungu, dada withu, muli kutiphalira kwizira mwa Mwana winu, Fumu yithu Yesu Khristu, “Rombani kwa Fumu ya vuna,” pakwimilira pa languro ili, tikuromba kufumira pasi pa mtima withu, kuti mutipe Mzimu winu wakupaturika kwa ku batebeti binu aba, pamoza na ise, na wose awo bali kuchemeka kutebetera imwe pa kupereka Mazgu ghinu. Amen. Kufuma mu buku la malurombo la Martin Luther la, Devotions and Prayers of Martin
Luther. Trans. Wakung’anamulira Andrew Kosten. Grand Rapids: Baker Book House, 1965. p 77.
Kulije chilingwa
Chilingwa
1
Kulije vesi la pamtima
Mazgu ghakusunga pamtima
Kulije
Nyengo yakuperekera milimo
Kukhwasiskana
Fumbo lakulongozgera kuchisambizgo
Mwachisanisani lero ntchakupokelereka na kuzomerezgeka kubanthu kuti banthu awo bali na masuzgo bamanye bekha na umo bangamazgira suzgo lawo panji bakumane na nkhwantha awo ndi madokotara, banjirikizgi, baliska na banthu banji awo bakumanya kusambizga na umo banthu bangamazgira masuzgo ghawo. Kasi Mazgu gha Chiuta ghakutorapo lwande wuli pa makani agha ghakumazga masuzgo gha banthu? Kasi imwe mukuwona kuti banthu bakutondeka wuli kupereka ntchindi mukutebeteska Mazgu gha Chiuta pa mlimo uwu muchikaya chinthu?
1
page 184 5
Mazaza ghagona mphani?
Ghanaghana chomene usange pangiza fumbo pa wupu bawukirano pa mpingo winu lakukhwaska kugonana pambere bandatorane. Bachiwukirano banandi bakusambizgika musukuru zawo kuti kugonana pambere bandatengwe nkhwakwenelera ndipo palije suzgo, chikuru bakujivikilira kukutora nthumbo na matenda ghakupizgirana. Visambizgo vyantheura ivi vikupokelereka
2
1 8 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
chomene pakati pa banyamata ndipo banandi bakuwona kuti palije suzgo, ndipo bakufumbaso usange Baibulo lili na chanduro pa umoyo wawo kulero. Kasi imwe mungabasambizga kuti wuli bawukirano awo bakufumamo mumuwuso na mazaza gha Mazgu gha Chiuta?
Yesu - Enya; Baibulo - chara!
Pali banthu banandi awo bakujphara kuti mbakhristu, kwene bali na suzgo na unenesko wa Baibulo. Yesu wali kusambizga chitemwa, kujiyuyura, na kuchitira banthu viweme; Baibulo, nanga wuli, lili kuzura na visambizgo vyakusuzga kuvipulikiska vya bangelo, vibanda, na minthondwe, vinthu ivyo banthu banandi basono bakusanga unonono panji kuti vambura machitiko kupulikana navyo. Kasi imwe mukughanaghana kuti ntchamachitiko kukoreska umunthu wa Yesu Khristu kweniso pene paposo kukayikira vinthu vinji vya mu Baibulo? Kasi mukwenera kukoleska vyose ivyo vili kulembeka mu Baibulo mwakuti mumanye kuphara umoza na ubare weneko wa imwe na Yesu Khristu na ivyo vili kulembeka mu Baibulo. Kasi mukuzomera panji kususka? Kasi mukukayikira vinji ivyo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoya? Kasi ndimo kukwenera kubira kuti mugomezge vyose ivyo Baibulo likuyowoya? Panji muli na wanangwa kusankhanpo ivyo mungapulikana navyo?
3
1
Mazgu gha kulenga Chigaba chakwamba
Chisambizo
Rev. Dr. Don L. Davis
Baibulo ndi Mazgu gha Chiuta, agho ndi mbiri na ndondomeko ya Chiuta yamyirayira iyo yili kulembeka. Chiuta wa mu Baibulo, Chiuta mu utatu wawo, wakupangana uneneskowaMazgu ghakewenewuwoukughapangiska kuti ghabe gha kugomezgeka. Vinthu vyose mucharu chapasi vili kulengeka kwizira mu Mazgu gha Chiuta agho ngakupereka umoyo na gha nkhongono. Chiuta wakujibatika ku Mazgu ghake mwa Yesu Khristu, kwizira mwa iyo, Chiuta wakujivumbura, wakuponoska Charu, ndipo wati wachiwezgeremo Charu mu kuwusa kwake kwa urunji.
Kulongosora mwawufupi
/ 1 9
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Ulato withu muchisambizgo chinthu chakwamba cha chigaba cha Mazgu gha kulenga ntchakuti mumanye kuwona, kumanya na kupulikiska vyakulondezgapo pa kuwona: • Mazgu gha Chiuta, nga moyo na gha myirayira, ndipo gha kukhwaskana mwakufikapo na Chiuta na mlimo wake. Mwantheura, ngakugomezgeka, na ghamazaza pa vyose ivyo ghakuphara kuchita. • Charu chose na umoyo wose uwo chili nawo vili kulengeka kwizira mu Mazgu gha Chiuta agho ngakupereka umoyo na nkhongono. • Chiuta wakujibatika mwamsuma ku Mazgu ghake, chomenemene kwizira mwa Yesu Khristu mwana wake, mwa mweneuyo wakujivumbura, wakuponoska charu, ndipo wachiwezgerengemo mu urunji wake.
1
I. Baibulo ndi Mazgu gha Chiuta wa moyo, ghakuphakazgika na kuthutirika na muvuchi wake ndipo ghakukhwaskika na umunthu na milimo yake.
Kulabilira Vidiyo, chigaba chakwamba
A. Mazgu gha Chiuta nga moyo na gha myirayira.
1. Mazgu gha Chiuta nga myirayira, ndipo ghali na unenesko na mazaza gha Chiuta, 1 Pet. 1.23-25.
2. Mazgu gha Chiuta nga kuphakazgika mwakuthutirika na “Muvuchi” wa Chiuta wa nkhongono zose.
a. 2 Tim. 3.16-17
b. Chiuta wali kuthutiramo nkhongono za kulenga mu Mazgu ghake.
3. Tikwenera kugomezga kuti Chiuta wakaphara Mazgu ghake kubanthu ndipo bati baghalemba ndipo wakaghathutira. Kwene
2 0 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
tigomezge kuti Mzimu Mtuba wakatebeteska kayowoyero ka banthu, vyakuchitika vyawo, na umanyi wa balembi mwakwenelera nga ndi umo wakaghakhumbira kuti ghabe, mwakuti ivyo vili kulembeka ndivyo iye Mzimu Mtuba wakakhumba kuti vilembeke. Mzimu Mtuba wakaphakazga vyakulembeka ivi mwakuti iye wachemeka kuti ndiyo mlembi wa Mazgu gha Chiuta. Ndi mukachitikiro aka umo Mpingo wa Chiuta waghawonera Mazgu gha Chiuta kuti nga mazaza na ghakufikapo pa ulongozgi wa muchipulikano na machitiro gha umoyo wa bakupulikana.
a. 2 Pet. 1.19-21
1
b. Banthu bakayowoya kufumira kwa Chiuta nga ndi umo Mzimu Mtuba wakabayeyera na kubaphakazga.
B. ChifukwachakutiMazgughaChiutangakuthutirika, ntchamburamachitiko, mwantheura kuti Mazgu gha Chiuta ghawelere kwa iyo mweneko pa waka panji kwambura kufiska ivyo ghali kubikikirako. Munthowa yili yose, Mazgu gha Chiuta ghakuwoneka kuti ngakugomezgeka na gha mazaza, na ghakufikapo.
1. Yesaya 55.8-11
a. Nthowa za Chiuta zili pachanya chomene na kujumpha nthowa zithu, ndiko kuti, ndi vyakujumpha nthowa zithu tabanthu pamoza na kasandiro kithu wuwo.
b. Mazgu gha Chiuta ngakufikapo na ghakukwanira kuchita mu vyose ivyo Chiuta wakughatuma kuchita.
2. Chiuta wali kubikako nkhongono pa uchitiro wa Mazgu ghake ghakupaturika Yesaya 44.26-28.
/ 2 1
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
a. Chiuta wali kubika pakweru kuti wakhozgerenge Mazgu gha batebeti bake na kughafiska na kukwaniriska mphara ya batebeti bake. Mazgu ghake mbunenesko.
b. Chiuta wakufiska Mazgu ghake mwakufikapo na kugomezgeka. Nga ndi umo Yesu wali kuyowoyera mu buku la Yohane 10.35, “malembo ghangateta chara’,.”
C. Chifukwa cha kugomezgeka kwake kwakufikapo, Mazgu gha Chiuta ngakukuzgika na kurumbika mu Baibulo lose.
1
1. Ngakurumbika chifukwa cha umyirayira wake, Mat. 5.18.
2. Ngakurumbika kwizira mukurumbika na Chiuta mweneko pa mazgu ghake Yesaya 42.21.
3. Ngakurumbika kwizira muzina lake lituba MaSalimo. 138.1-2.
4. Ngakurumbika kwizira mu unenesko wake wa muyirayira Mat. 24.35.
5. Kufikapo kwake, kungweruka kwake, kugomezgeka kwake, urunji wake, ndi vyamapokelereko na kukhozgeka MaSalimo 19 na 119.
page 184 6
II. Chiuta wankhongono zose, pakutebeta kwizira mu Mazgu ghake, wali kulenga vinthu vyose mu charu chose.
A. Fumu Chiuta wa Isirayeli, ndiyo ndi mlengi wa charu chapasi na cha kuchanya; Charu kuti chili kujilenga panji chikujendeska chekha chara.
2 2 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
1. Vya mu Mtendeko 1.1
2. Zintharika 16.4
3. Baheberi 1.10
B. Chichibiri, Chiuta wali kulenga charu kufumira pa kali kose chara “ ex nihilo ,”
1
1. Baheberi 11.3
2. MaSalimo 33.6
3. MaSalimo 33.8-9
4. 2 Petros 3.5
C. Chiuta wali kulenga Charu kwizira mu Mazgu ghake mweneuyo ndi Yesu Khristu
1. Yohane 1.1-3
2. Bakolose 1.16
3. Mazgu gha Chiuta ghali ma mazaza na lwande likuru chomene pa kulengeka kwa vinthu, Mazgu gha Chiuta nga kulenga!
page 185 7
/ 2 3
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
III. Ubare na umoza ukuru chomene ulipo pakati pa Chiuta na “Mazgu ghake”
A. Chiuta wakujivumbura yekha kwizira mu wuvumbuzi wachisanisani. Uvumbuzi wa chisanisani ndi chigaba cha uvumbuzi wene uwo Chiuta wakujivumbura kuwali yose munyengo zose.
1. Chiuta wakujivumbura mwachisanisani, mu vinthu vyakuwoneka na maso, mu Uchindami wa chilengiwa MaSalimo 19.1.
1
2. Chiuta wakujivumbura mwachisanisani mu mbiri ya Charu na banthu: Banthu ba charu cha Isirayeli.
3. Chiuta wakujivumbura mu kabiro ka banthu MaSalimo 8.
a. Mukaghanaghaniro
b. Munjubi
c. Makhaliro, na kachitiro ka uzimu
B. Chiuta wakujivumbura kwizira mu uvumbuzi wapadera. Uvumbuzi wapadera uwu, tikung’anamura kuti Chiuta wali kujivumbura kubanthu banji pa nyengo yakupaturika na yapadera chomene kweniso pa malo yapadera na ulato wa iye yekha.
1. Chiuta wakujivumbura mu uvumbuzi wapadera chomene kwizira mu vyakuchitika mu mbiri.
2 4 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
a. Mu umoyo wa bapapi ba fuko la Israyeli
b. Mu mbiri ya Kufuma mu charu cha Igupto kwa bana ba Israyeli
c. Kuzengeka kwa Tempile
2. Chiuta wakujivumbura mu uvumbuzi wapadera kwizira mukuyowoya kwa iyo mweneko
1
a. “Mazgu gha Chiuta,” ghakuperekeka kwizira mumaloto, mboniwoni
b. Nthowa iyi yikurunjiskika apo yikusangika mu “Mazgu gha Chiuta” agho ndi Baibulo
3. Chiuta wakujivumbura yekha mwapadera chomene kwizira mu uvumbuzi wapadera chmene wene uwo ngwa mwa Yesu Khristu, mu wunthu wake na milimo yake.
a. Chiuta wakujilongora kuba pamoza na Mazgu ghake iyo ndi Yesu Khristu uyo ndi Malemba Yohane 1.1-2.
b. Yesu Khristu ndiyo ndi Mazgu gha Chiuta agho ghali kuzgoka munthu, Yohane 1.14. (1) Chiuta wali kujivumbura mu thupi, munyengo yake, na maro. (2) Uvumbuzi wapadera wakuti banthu bawone pakweru
/ 2 5
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
c. Palijeso chinthu chinyake icho chingavumbura Chiuta kwakuluska umo wali kujivumbulira mwa Yesu Khristu (1) Yohane 1.18 (2) 1 Yohane 1.1-3
d. Zina la Yesu Khristu ndi “Mazgu gha Chiuta,” Uvumbuzi 19.13
C. Mazgu gha Chiuta ghali mukabiro kake kabiri: Mazgu gha kulembeka (Baibulo) na Mazgu mu umunthu wa Yesu Khristu
1
1. Kabiro kakwamba: Mazgu gha Chiuta ghakulembeka. Mazgu ghakulembeka na kuthutirika na Chiuta mweneko
a. Mazgu ghakulembeka, gha muchiheberi mu chipangano chakare, na Mazgu gha mu Chipangano chasono
b. Nthamba ya mabuku ghakuphakazgika na kuthutirika na Mzimu Mtuba, iyo yili kulembeka pafupi – fupi vilimika 1500 vyajumphapo, ghali kulembeka na banthu 40
2. Kabiro kachibiri: Mazgu agho ghali kuzgoka munthu, Fumu Yesu Khristu
a. Yesu ndiyo ndi Mazgu agho ghali kuzgoka munthu, ghakuperekera ukaboni wakabiro ka Chiuta, Mat. 11.27.
b. Yesu ndiyo Mazgu ghakuwombora agho ghakutiwezgera kwa Chiuta, Yohane 14.6.
2 6 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
Pa umaliro
» Mazgu ghakupaturika ndi Mazgu agho ghakulenga; ndi mbiri yakulembeka gha Fumu, ndi Mazgu ghamoyo, gha muyirayira. Mazgu gha Chiuta ngakugomezgeka na gharunji ghambura kalema. » Chiuta wali kulenga charu chose chapasi na chakuchanya kwizira mu Mazgu ghake agho ngakulenga.
» Chiuta wakujilongora kwizira mu Mazgu ghake na mwa Yesu Khristu
1
Chonde jipani nyengo pakuzgora mafumbo agha pamoza na ghanyake agho vidiyo yalongora pa makani gha nkhongono ya Mazgu gha Chiuta pa kulenga. Chonde bikani makani ghinu pakweru pakalembero ndipo apo mphakwenelera perekani ukaboni kufuma mu Mazgu gha Chiuta. 1. Kasi pali ukaboni wuli kufuma mu malemba kuti Baibulo ndi Mazgu gha Chiuta? Kasi kayowoyero kakuti Baibulo lili kuthutirika na Chiuta, kakung’anamurachi? 2. Kasi kayowoyero kakuti Mazgu gha Chiuta nga moyo ndipo nga myirayira, kakung’anamurachi?” 3. Kasi Chiuta wali kughathutira wuli Mazgu ghake kwambura kubaphalira balembi vyakuchita kwambura iwo kutorapo lwande, panji kubakoma na chilwaha na kubawuskamo mazaza na kabiro ka umunthu wawo apo wakabatebeteskanga? Kasi Baibulo likung’anamudrachi usange likuti balembi ba Baibulo bakayeyeka na Mzimu Mtuba? 4. Kasi ntchifukwa wuli wakupulikana wangamanya kuti Mazgu gha Chiuta ngakugomezgeka na gharunji? 5. Kasi umaliro wake wa makani agha ngwakuti wuli: Mazgu gha Chiuta nga kurumbika na ghakukwezgeka pali pose mu Baibulo lose? 6. Kasi pali ubare wuli pakati pa Mazgu gha Chiuta na kulengeka kwa vinthu vyose? Kasi Lizgu la chiLatin lakuti, “ ex nihilo ,” ndipo kasi likukoleranako wuli na kulengeka kwa vinthu na Chiuta? 7. Kasi Mazgu gha Chiuta ghakuti wuli na ubare wa pakati pa kulengeka kwa charu na Mazgu ghake (uyo ndi Yesu Khristu)?
Chigaba chakwamba
Mafumbo gha basambiri na Mazgoro
page 185 8
/ 2 7
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
8. Kasi uvumbuzi wa chisanisani ukung’anamurachi?” kasi pali nthowa wuli izo Chiuta wakujivumbuiramo ku banthu, mwachisanisani? 9. Kasi mazgu ghakuti “uvumbuzi wapadera” ghakung’anamurachi? Kasi pali nthowa wuli izo Chiuta wali kujivumbuliramo ku banthu bakupaturika pa nyengo na pa malo yapadera ? 10. Palimphambanowuli pakati paMazgu ghakulembeka na ghakuvumbukwa mwa Yesu Khristu? Pali ubare wuli? Kasi ghalipo agho ngakuzirwa chomene kuluska ghanyake? Longosolani?
Mazgu ghakulenga
1
Chigaba cha chibiri
Rev. Dr. Don L. Davis
Mazgu gha Chiuta ndiwo ndi nthowa iyo Mzimu Mtuba wakulengera umoyo wupya mwa bakupulikana. Mwantheura, kulutirizga mwa iyo na kupokera Mazgu gha Chiuta agha mukati mwithu, ndicho ntchilongolero cheneko chakuti munthu ndi musambiri wa Yesu na wakunjizgika mu mbumba ya Chiuta. Nga mbatuba mtima ba Chiuta, tikupokera Mazgu gha Chiuta pamoza muchikaya chake chachipulikano. Pa umaliro, chifukwa chakugomezgeka kwa Mazgu gha Chiuta, ndiwo pera agho ghangamanya kutiphalira ise ulato weneko wa Chilengiwa cha Chiuta, uko nkhutumbika na kuchindika Chiuta wa nkhongono zose. Ulato withu muchisambizgo ichi cha Mazgu gha Chiuta ghakulenga, ntchakuti mumanye kuwona kuti: • Mazgu ghaChiuta ghali kuthutirika na umoyowaChiutamweneko, ntheura, palije uzimu panji chisopo chili chose icho ntchakufikapo kwambura Mazgu gha Chiuta agho ngakupereka umoyo. Chiuta wakulenga umoyo wupya mwa bakupulikana kwizira mu Mazgu ghake, mwakungweruskika na Mzimu Mtuba. • Chimanyikwiro cheneko chamusambiri waYesuKhristu ntchakuti bakhare mu Mazgu gha Chiuta na kulutilira kupokelera Mazgu gha Chiuta nga ndi umo Mzimu wa unenesko ukulongozgera. Kukura na kukomeskeka mu Uzimu nkhwakukoleranako nkhanira na kupulika na kupulikira Mazgu gha Chiuta mu Mpingo.
Chisambizgo mwawufupi
2 8 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
• Pachifukwa cha mazaza ghake ghambura Kalema, ndi Mazgu gha Chiuta ghekha agho ghangamanya kupereka kwa ise ulato wa chilengiwa, uwo nkhupereka ntchindi kwa Chiuta na Uchindami mu vinthu vyose.
I. Mazgu gha Chiuta ghali kuthutirika na umoyowa Chiutamweneko, mwantheura ghakulenga umoyo wupya mwa awo bakupulikana.
Chigaba cha vidiyo chachibiri
A. Mazgu gha Chiuta ghakulenga umoyo wa uzimu kwizira mukupulikana na mlimo wa Yesu Khristu.
1
1. Mazgu gha Chiuta ndigho ghali na jando lose pakulengeka kwa umoyo upya mu wakupulikana.
a. Yakobe 1.18
b. Yakobe 1.21
2. Mazgu gha Chiuta ntchitebetero, mbewu yambura kumara, icho chakupereka umoyo upya mwa ise kwizira muchipulikano chithu mwa Yesu Khristu, 1 Petros. 1.22-23.
3. Uthenga uweme wakukhwaska Yesu na Ufumu wake ngwakufumira kubanthu chara, kwene “ndi Mazgu gha Chiuta nkhanira” 1 Batesalonika 2.13.
B. Umoyo wa uzimu ukulengeka na Mazgu gha Chiuta: tikukhara na umoyo na Mazgu ghose ghakufumira mu mlomo wa Chiuta.
1. Tikupulikana na kaghanaghaniro aka kwizira mu mazaza gha Yesu Khristu.
/ 2 9
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
a. Kuyezgeka kwa Yesu Khristu
b. Yesu wakatebeteska Mazgu gha mu buku la Marango gha chibiri: utebeti wa Mazgu gha Chiuta, Marango gha Chibiri 8.3, labiskani pa Mateyo 4.4
2. Mazgu gha Chiuta ghali na nkhongono za uzimu na zakulenga, mwakungweruska mzimu MaSalimo 19.7-11.
1
3. Palije chigaba cha Mazgu gha Chiuta icho ntchambura chanduro panji chawaka; lizgu lili lose na mitu yose yiti yifiskikenge ndipo palije ilo liti lijumphe pa waka.
4. Chiuta wakukanirathu kuswa phangano la layizgo lake: Mazgu gha Chiuta ngakugomezgeka chifukwa Chiuta ngwakugomezgeka.
a. 2 Bakaronga 13.23
b. 1 Midauko 16.14-17
C. Chiuta wakupereka kupulikiska kwa Mazgu ghake kwizira mukutumika kwa Mzimu Mtuba ku bakupulikana 1 Bakorinto 2.9-16.
1. Banthu bambura kupulikana (“Bambura kuzgoka”) balije Mzimu Mtuba, ntheura bangapulikiska chara chisambizgo na uthenga wa Mazgu gha Chiuta.
2. Munthu wa uzimu, (munthu uyo wali na Mzimu Mtuba ndipo wakulongozgeka na iyo), wakupulikiska waka Mazgu gha Chiuta
3 0 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
chara kwene wakusezgekako ku cheruzgo cha Chiuta na cha banthu awo bakutondeka kughapulikiska.
3. Mzimu yumoza pera mweneuyo wakathutira Mazgu gha Chiuta ndiyoso wakughatanthaulira, 2 Pet. 1.21.
II. Chimanyikwiro cheneko chakuti chakuba musambiri wa Yesu Khristu, nkhukhalirira, kulutilira mu Mazgu gha Chiuta pakuba chakurya cha uzimu.
1
A. Chimanyikwiro chamsambiri weneko nkhulutiriramuMazgu na kukhalilira mu Mazgu gha Yesu Khristu
1. Yohane 8.31-32
2. “Khalilirani” kung’anamura kuti mukhare mwa iyo, kudinganya mwa iyo MaSalimo 1.1-3.
3. Kabiro kakukhalirira kakuyana waka na Mazgu gha mu chipangano chakale agho ghakung’anamura kulanguruka
a. MaSalimo 1.1-3
b. Yohane. 1.8
B. KukuramuUzimu na kukhomeskeka vikutolera na umomunthuwakuryera Mazgu gha Chiuta agho ngakupa umoyo
1. Bakupulikana bakwenera kunwekera Mazgu gha Chiuta mwakuti bakure mu uzimu apo bakurya na kulangurukiramo, 1 Pet. 2.2.
/ 3 1
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
2. Paulosi, muntchisko yake ku balara ba mpingo ba ku Efeso, wakabachiskira kwa Chiuta na Mazgu ghake gha uchizi wake “agho ngakumanya kukuzga munthu na kumupa chiharo pakati pa wose awo bali kutozgeka,” Milimo 20.32.
3. Bakhristu ba kumpingo wa ku Bakolose bakachiskika kuti Mazgu gha Chiuta ghakhaliringe mwa iwo Bakolose 3.16.
4. Paulosi wakupereka mazaza kwa Timoti kuti wasambirenge na kughasungilira Mazgu gha Chiuta mwakuti wajilongore kubanthu kuba mtebeti wa Chiuta wakufikapo apo wakughagaba Mazgu gha Chiuta mwakwenelera 2 Timoti 2.15.
1
5. Pali nthowa zinandi zakukhalira mu Mazgu gha Chiuta.
a. Tikwenera kughabazga. Uvumbuzi 1.3 ghakulaghizga vitumbiko kwa wose awo bakubazga Mazgu gha Chiuta.
b. Tikwenera kughabazga na kughasungilira. Mu MaSalimo 19.11 Davide wakuti wali kughabika Mazgu gha Chiuta mu mtima wake mwakuti waleke kumwanangira Chiuta.
c. Tikwenera kulangulukamo. MaSalimo 1.3 Mazgu gha Chiuta ghakuti, munthu wa Chiuta wakulangulukamo, kusumbira na kuweleramo mu Mazgu gha Chiuta muhanya na usiku.
d. Tikwenera kughabazga na lwana lose. BaKhristu ba ku Bereya bakuchemeka kuti bakaba bamahara kuluska ba ku Batesalonika chifukwa kuti bakapulikizga waka Mazgu gha Paulosi chara kwene bakalangurukirapo mwakuti baghawone usange ngaunenesko na Mazgu gha Chiuta.
3 2 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
e. Tikwenera kupulika Mazgu gha Chiuta apo ghakupharazgika na kusambizgika mu mpingo withu. Tikwenera kuyuyura ma upharazgi chara, kwene tikwenera kupulika Mazgu gha Chiuta nga ndi umo Paulosi wakusachizgira ku Baroma 10.17 kuti, “Chipulikano chikwiza waka chara kwene na kupulikizga Mazgu gha Chiuta.”
f. Tikwenera kughatebeteska pa umoyowithunamuvyakudumbirana vithu wuwo. Mazgu gha Chiuta ghakulenga, ghakwenera kuba ghankhongono pa umoyo withu nga ndi umo ghali kuyowoyekera pa (Shema), Marango gha Chibiri 6.4-9.
1
C. Mazgu ghakulenga agha, ghakwenera kupulikikwa na kulondezgeka mukati mu mbumba ya bakhristu
1. Mungazimyanga Mzimu chara, mungayuyuranga mazgu gha uchimi, kweni pimani vinthu vyose. Koreskani icho nchiweme. Patukaniko ku uheni uliwose., 1 Batesalonika 5.19-22.
2. Mwa ŵabali, sono kwakharachi? Para mukuwungana pamoza, yunji wali na sumu, munyakhe chisambizgo, munyakhe uvumbuzi wakufuma kwa Chiuta, munyakhe viyowoyero vya chilendo, ndipo munyakheso wakung’anamula chiyowoyero chira. Rekani vyose vichitikire pakuzenga mpingo.1 Bakorinto 14.26. 3. Ndiyo wakapereka vyawanangwa ku ŵanthu. Vyawanangwa vikaŵa vyakuti ŵanji ŵaŵeŵakutumikaŵanji nchimi, ŵanji ŵapharazgi, ŵanji ŵaliska na ŵasambizgi. Wakachita ntheura kunozgera ŵatuŵa wose kuŵa ŵateŵeti ŵa mlimo wa ukhristu, mwakuti wazenge mpingo uwo ndi thupi la Khristu. Ntheura pa umaliro tamufika pa umoza wa mu chipulikano na mukumanya Mwana wa Chiuta. Penepapo tamkukura na kuŵa ŵakufikapo nkhanira nga ndi umo Khristu waliri. Baefeso 4.11-13.
/ 3 3
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
III. Mazgu gha Chiuta ghakuvumbura ulato weneko wa Chiuta pa charu: Mwakuti vinthu vyose vipereke Uchindami na ntchindi kwa iyo nga ndi Fumu
A. Chinthu chakuzirwa chomene kufumira mu makani gha Chiuta ntchakuti, vinthu vyose vili kulengeka na ulato wakuti vipereke ntchindi na marumbo kwa Chiuta mlengi.
1. Vinthu vyose vili kulengeka na upangiri wa Chiuta mwakuti vifiske khumbiro lake Zintharika 16.4.
1
2. Vinthu vyose kuchanya na pasi, vyakuwoneka na vyambura kuwoneka, bangero wose, vilengiwa, banthu na vinyama, na vyose ivyo vikukhara mu charu, vili kulengeka na Chiuta.
a. Bakolose 1.16
b. Uvumbuzi 4.11
c. MaSalimo 150.6
3. Charu cha Isirayeli, banthu bakusoreka ba Chiuta, bakasoreka kuti bavwire kufiska ulato wa Chiuta
a. Yesaya 43.7
b. Yesaya 43.21
c. Yesaya 43.25; 60.1, 3, 21
3 4 /
C H I Z G O K A N A N T C H E M O
4. Chiuta wakuponoska banthu mwakuti bapereke Uchindami na ntchindi kwa Chiuta mweneko Baroma 9.23; Eph. 2.7.
Baibulo nga ndi umo liri lose pamoza, likupambana na mabuku ghose pacharu kwakuyana na ulato wake. Lili pachanya pa vyose kwakuyana na makani ghakuphara na umo munthu waliri, kabiro kake pa kupereka chiponosko, kabiro na ulato wa Yesu Khristu nga ndi mponoski yekha, ndipo likupereka mwakulongosora makora chomene Uchindami na ntchindi limoza pera ilo likumurongora mlengi na ulato wake wakuphemaniska munthu na iyo mwene, kuwene na wene pamoza iyo, Chiuta wamyirayira Kufumira kwa: Lewis Sperry Chafer. Major Bible Themes . Grand Rapids: Zondervan, 1974. p. 29. izo zikumwenelera Chiuta. Ndi buku
5. Milimo na utebeti wose uwo banthu ba Chiuta bakufiska, vikwenera kuchitikira ku Uchindami wa Chiuta 1 Bakorinto. 10.31; Yohane 15.8; Mateyo 5.16.
6. Mlimo ukuru wa bakupulikana: Kuchitira ukaboni ku Uchindami wa Chiuta mwa Yesu Khristu, na kunjira mu Uchindami wake pa kwiza kwake.
1
a. Yohane 17.22
b. Bakolose 3.4
B. Usange tikujipereka ku Mazgu ghakulenga gha Chiuta, ghakutipa ise nkhongono na ulongozgi mwakuti tifiske ulato wake wakumchindika na kumuthuwuska.
1. Ghakulongora makhumbiro ghithu ghamkati, Baheberi 4.12.
2. Ghakuyaniska mtima yithu yakupuruka na khumbiro la Chiuta
a. Para nkhapulikanga mazgu ghinu, nkhaghapokelera nga chakurya. Mazgu ghinu ghakazgoka kuŵa chimwemwe kwa ine, na ghakukondweska mtima wane. Pakuti ine ndine winu na winu,15.16
b. Kweni usange nkhuti, “Ine kuti ndimuzunurenge chara, nesi kupharazga mu zina lakhe,” mazgu ghakhe mu mtima wane,
Made with FlippingBook - Online catalogs