Kutanthaura Baibulo, Buku la Msambizgi, Capstone Module 5, Tumbuka edition

/ 5 7

K U T A N T H A U R A B A I B U L O

Usange fundo yose yalabiskika mwakufikapo, kusazgirapo mphalikira zake zose, yikutoreka kuti ndipo fundo yaguzikira kukapulikiskiro kanyake ndipo kaghanaghaniro kanyake kapya kukutoreka ndiposo nthowa yinyake yingamanya kusoreka. Nthowa ya kusanda kwizira mukulabiska Mbiri yiri na kabiro kakulabiska pa umoza wa pakatipa mlembi na uthenga uwo wakalemba. Kwizira mu munthowa ya kufufuza yakuzirwa iyi nthowa zinandi zakusandira chiyambi cha Baibulo zili kubabika. Kumanya ivyo vikadangirako (Zeitgeschichte) ivyo vikulabiska pa umo charu chikabira apo buku likalembekanga. Nthowa ya kabiro (Form) yikulabiska pa mbiri na ivyo banthu bakayowoyanga mu vikaya vyawo pa makani agho ghali kulembeka ndipo yikupenjerezga chomene umo yikayambira kufikira apo bakamba kulemba mpaka apo malemba ghakalembekera. Nthowa yakulabiska jando (Source) yikusanda ubare pakati pa buku mwa usani wake na umo liliri na vyakulembeka vya kudankha ivyo vikalidangilira munyengo ya kalembekero. Nthowa ya kusanda ching’anamulo kwizira mukulabiska kabiro ka mlembi (Redaction) yikufumira mukaghanaghaniro na kusachizgira umo mlembi wali yose wakabira na mazaza pa ivyo vikalembeka na kalembekero ka malemba pa umaliro wake. Nthowa ya kulabiska pa malemba umo ghali kulembekera (Textual) yikupenjerezga kuwezgera umo malemba ghakwenera kubira na umo ghakalembekera, ching’anamuro chake, nyengo yake, na ivyo yakang’anamuranga ku awo bakaghapokelera. Mafumbo gha uyo wakalemba, mbiri ya buku, na kubikika pamoza kwa mabuku, vyose ivi vili na vyakuchitapo kanthu pa mbiri ya ubare pakati pa mlembi na ivyo vili kulembeka. ~ Bernard C. Lategan. “Hermeneutics.” The Anchor Bible Dictionary. D. N. Freedman, ed. Vol. 3. Doubleday: New York: Doubleday, 1997. pp. 152-153. Mwakulondezgapo pali Ntchindamira izo tawona muchisambizgo chithu cha vyati vya Baibulo, Mazaza gha Baibulo, na Kuthutirika kwa Mazgu gha Chiuta. Pambere tindawone na kubika pakweru kusanda kwithu kwa Mazgu gha Chiuta, tikwenera mwakufikapo nkhanira, kuti Baibulo ndi Mazgu gha Chiuta, ndiposo ngakwenelera kughapulikizga, kubikapo mtima, na kughabazga mwakufikapo na lwana lose nga ndi umo ghaliri Mazgu gha Chiuta. Unenesko wose uwo walembeka apa, ukutipa mwabi wakuti mulabiskeso fundo na ntchindamira za kasandiro ka Mazgu ako mwasambira muchisambizgo chinu. ³ Kusanda Mazgu ntchisambizgo chene icho chili na ulato wa kutanthaura, chomene –chomene kutanthaula Mazgu gha Chiuta. Kusanda kwa Mazgu gha Chiuta kukulabiska chomene – chomene pa nthowa na sayansi ya kutanthaula Mazgu gha Chiuta.

1