Nkhani za Viyelezgero

Nkhani za Viyelezgero Kuzirwa kwa kugumanya chisambizgo na nkhani za viyelezgero mu visambizgo vya Capstone Don L. Davis

TUMBUKA

Nkhani za Viyelezgero Kuzirwa kwa Kugumanya chisambizgo na nkhani za viyelezgero Mu visambizgo vya Capstone

Don L. Davis

Kuzirwa kwa Nkhani za Viyelezgero: Kuzirwa kwa kugumanya chisambizgo kwizira mu nkhani za viyelezgero mu visambizgo vya Capstone © 2017. The Urban Ministry Institute. Mazaza ghose ghakulembaso, kugaba panji kuchita fotokope visambizgo ivi nkhwakukanizgika. Kuzomerezgeka kungachitika usange mwapempha kufumira ku:

The Urban Ministry Institute 3701 East 13th St. North, Suite 100 Wichita, KS 67208

© 2025. Kumasulira kwa Chitumbuka.

Bakulemba mba TUMI Press Chigaba cha World Impact, Inc.

Wupu wa Urban Ministry Institute ndi wupu wa World Impact, Inc.

Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka ghafumira mu: Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka mukung’anamulira uku ghafumira mu Baibulo la Chitumbuka la kulembeka na wupu wa Bible Society of Malawi, P. O. Box 740, Blantyre, Malawi, United Bible Societies, 1981

U SANGE MULI kukharapo pa visambizgo vya Capstone, nkhugomezga mwasangamo chigaba cha “kugumanya” panji “nkhani za viyelezgero.” Nkhani za viyelezgero zikusangika pali pose mu chisambizgo chili chose, pafupifupi 450, vili kuperekeka pakwambilira panji pa umaliro pa chisambizgo, viliko kupereka jando panji kumalizga chisambizgo, panji kujima na kupereka ungweru pa chisambizgo. Nkhani izi zilipo zinandi chomene ndipo zikupereka ungweru pachisambizgo. Nkhani izi zili na ulato wakutolera banthu kukutolera ivyo basambira ku vinthu ivyo vikuchitika kabiri kabiri pa umoyo wawo wa dazi na dazi mu utebeti wawo. Zikupereka zgoro chara ku mafumbo agho kweni zikulongozgera basambiri na basambizgi. Banji bangafumba kuti usange nkhani zikupereka zgoro chara pa ivyo zikulongozgeramo banthu, ipo ntchifukwa wuli zikubikika muchisambizgo?

Nanga wuli kungawoneka kuti ntchakumanyamanya kare, zgoro kufumbo ili ndakuzirwa chomene. Nkhani za

3

4 / Nkhani za Viyelezgero

chiyelezgero ndi nkhani izo zikugumanya msambiri, ivyo wasambira na umoyo wa dazi na dazi. Zingaba zakuchita waka kwata, panji zakuchitika nadi, zose zikovwira basambiri kugumanya ubare uwo ulipo pakati pa unenesko uwo basanga kufuma mu Baibulo, na udumuliro wa nkhongono uwo bapanga kufumira mu ivyo basambira na ivyo bajumphamo pa umoyo wawo. Muvisambizgo vya Capstone, kutebeteska nthowa zachiyelezgero, kukufumira mu mbiri yakasambizgiro kakufumira mundondomeko na mbiri ya basambizgi bamunyengo za mu Baibulo. Basambizgi bamunyengo iyi bakasambizganga pakuphara fundo zawo kufumira mu vinjeru ivyo vikasangikanga kufumira mu nkhani zachiyelezgero. Nthowa iyi njiweme chomene pakusanga unenesko apo banthu bakusambira pamoza. Kasi makani ghachiyelezgero ntchichi? Chiyelezgero chakufumira mu Baibulo Muvisambizgo vya Capstone, kasi nkhani panji makani gha chiyelezgero ntchichi? Nkhani ya chiyelezgero ndi makani agho ghakuyowoyeka muchigaba cha kubambikizga panji kugumanya vyakuchitika pa umoyo wa banthu na chisambizgo. Nkhani zikufumira mumakani gha mu Baibulo ndipo zikuphara na kubika pakweru zeru za banthu bakare umo bakachitiranga pakati pa vyakuchitika na usange bakumana na nyengo zakupambanapambana.

Chiyelezgero chiweme cha kachitiro aka chikufumira pa Zintharika 24.30-34:

Nkhani za Viyelezgero / 5

30 Nkhenda pa munda wa munthu mukata na pa mun da wa mpheska wa chindere. 31 Wona, minga zikamera mu munda ura posepose. Thondo likata ŵ ana mu munda wose, ndipo lu ŵ igho lwa mawe ukabwangandukira pasi. 32 Sono nkhawona na kulanguruka nacho. Nkhala ŵ iska ndipo nkhasambirapo chisambizgo chakuti: 33 Iwe ukuti, “Ndigonepo pachoko waka, ndisiwepo pachoko waka. Ndizingepo mawoko pachoko waka, kuti ndipumulepo.” 34 Penepapo ukavu uti ukwizirenge nga ndi muskoghi, usauchi nawo uti ukulotokere nga nchige ŵ enga. Labiskani makora ndondomeko yakufufuza uku: chakwamba, mwalwana, kusankha mwalwana kukuchitika pa kasankhiro ka vyakuchitika (i.e., nkhani). Kabiro ka vinthu apa kakuwoneka makora chomene, pakulabiska fundo zakupambanapambana, na kabiro kavyakuchitika ivyo vikukhwaskana na nkhani. (chakuzirwa chomene kulabiskapo apa ntchakuti: nkhani zikuzengeka kufumira mu umanyi wa fundo na vyakuchitika). Chakulondezgapo ntchakuti, uyo wakuwona vinthu vikuchitika wakuwona na kughanaghanirapo pa ching’anamuro cha ivyo vikuchitika na ivyo wakuwona; wakulangurukirapo, kulabisiska ndipo wakupokera chimanyisko. Pa umaliro, wakulabiska yura, wati watolera fundo pa ivyo vikuchitika na kulangurukirapo pa ching’anamuro chake, wakuyowoya mwachisanisani fundo pakuwona icho yikung’anamura, unenesko wake, uwo ungatebeteskeka, pakupulikiska vinthu ivyo vikuchitika pa makani agha pera chara, kwene pa vinthu vinyake ivyo vikuchitika pa umoyo wa banthu. “Kusiwa pachoko waka, kugona

6 / Nkhani za Viyelezgero

pachoko waka, kupinda mawoko pachoko waka na kupumura, ukavu wuti wizenge pa iwe nga ndi munkhungu ndipo na kukulotokera nga ntchigabenga.” Wonani umo ndondomeko ya nkhani yikukulira na kulongora kusanga unenesko wa ungweru uwo wuli mu Baibulo panji fundo iyo yikulembeka apa kwizira mu ntharika ndipo yikupereka chisambizgo icho chikulongora uchitiro na kabiro ako nkhakwenelera panji chara. Ndipo wuli, apo tikukhumba kusanga fundo mwachisanisani, nkhani za chiyelezgero zinyake zingamanya kuperekeka ndipo fundo yake nayo yikuperekeka mwakuti pawoneke usange vyakurondezapo vyake vikuyana. Nanga kungaba ntheura, nthowa yake yakusangira ching’anamuro njimoza pera: kulabiskiska ivyo vikuchitika, kutanthaura, kuphara mwachisanisani, kupanga udumuliro. Mwakhumbiro la padera, pali kubambikizgana na kachitiro ka nthowa za basambizgi bamwaka pa kupenjerezga unenesko na kuphara unenesko. Nkhani za chiyelezgero ndi nthowa yamwaka, ya basambizgi iyo bakatebeteskanga pakusanga na kupereka unenesko kubanthu munyengo zinono panji zakusuzga. Nkhani za Chiyelezgero na Usambizgi wa munyengo zakare zakaperekero ka vinjeru Chiyelezgero cha mu Baibulo chikwiza pakweru kufumira mu nkhani ya Gamaliel mukuyowoya kwake pa fundo ya mphara ya balara apo bakadumbanga makani

Nkhani za Viyelezgero / 7

ghakukhwaska Bapostole. Wakalongora kapelekero ka vinjeru aka apo wakazgoranga ivyo mphara yikadumura pakukhumba kumukoma Petrosi na Bapostole (Milimo 5.33-39). Bakati bapulika kufuma kwa Petrosi na Bapostole banyake apo bakayowoyanga mwachikanga pakususka udumuliro wa mphara kuti bakhare chete na kureka kupharazga Yesu wa ku Nazareti, bakakhumbanga kubakoma, chifukwa bakawoneka kuti bakasambizganga visambizgo vya utesi ku banthu. Pakupulika ivi, Gamaliel wakachenjezga mphara kuti bareke kubakoma, ndipo wakapereka suskano pakupereka umanyi na vinjeru vyake pakakulabiska ivyo vikachitikapo kare na umo vinthu vyantheura ivi vikatondekera pa maso pa Chiuta. Khristu. Nkhani yakwamba yikaba ya Theudas na bakumurondezga bake 400 awo kugarukira kwawo kukamtolera iyo mwene kunyifwa, kuparanyika kwa basambiri bake, na kumalirathu kwa chisopo chake (Milimo 5.36). Wachibiri wakaba Judas waku Galileya mweneuyo chigaruka chake chikabako munyengo ya kupendeka kwa banthu, ndipo wakajichemera mzinda wa banthu. (mlembi wa mbiri Josephus, wakupereka mbiri yiweme chomene pa makani agha). Nga ndi Theudas, Gamaliel wakati, Yudasi wakamara, ndipo wali yose uyo wakamrondezganga wakambininika (Milimo 5.37). Gamaliel wakalabiska pa ivyo vikachitikanga pasono apo Bapostole nawo bakambiska chisopo chawo cha Yesu

8 / Nkhani za Viyelezgero

Pakulabiska visambizgo ivyo vikukhwaskana na nkhani izi, Gamaliel wakupanga udumuliro kufumira mu ivyo wakasanga kufumira mu vyakuchitika munkhani ya Theudas na Judas. Sono pa mrandu uwu nkhumuphalirani kuti ŵ anthu a ŵ a mungachitanga nawo kanthu chara, mu ŵ areke waka. Usange icho ŵ akughanaghana na kuchita chikufumira ku ŵ anthu, chiti chimarenge chekha. 39 Kweni usange nchakufumira kwa Chiuta, kuti muti mu ŵ atondenge chara, musangike kuti mukulimbana na Chiuta.” Mphara yose yikazomerezga fundo ya Gamaliyele ~ Milimo 5.38-39

Nanga wuli mphara yikadumura kureka kubakoma Bapostole, bakachita mwauchindere chomene na kuwura

urunji pakubatimba Bapostole na kubakanizga kupharazga muzina la Fumu Yesu (vv. 40-41).

Nthowa iyo wakatora Gamaliel pakweruzga nkhani yikwenera kutoreka kuba yankhwantha zakare za munyengo ya Yesu pakachitiro kamazgiro kavinthu vinono na vyakusuzga. Wakayaniska nkhani ya Petrosi na Bapostole kuba nkhani yikuru yakukozgana na nkhani ya za banthu awo bakagarukirapo kare. Usange tasangana na suzgo ilo likukhumba zgoro lakufumira mu Baibulo, mwalubiro chomene Gamaliel wakaluta lubiro ku makani agho ghakukozgana na makani agha, gheneagho ghakachitikapo kare. Wakaphara nkhani, na kuziyowoya mwaufupi ivyo wakasanga pa makani agha, ndipo wakaghayowoya mwachisanisani pakureka fundo iyo

Nkhani za Viyelezgero / 9

yikutangarara pa makani ghose, pa umaliro wakaphara ivyo bakwenera kuchita na makani gha Bapostole mwakuyanana na umo wakasandira nkhani zose zakumanyuma. Nthowa iyo wakatora Gamaliel yikaba ndondomeko iyo nkhwantha zamwaka zikatebeteskanga pakutebeteska Mazgu gha Chiuta pa umoyo wa dazi na dazi. Mu mbiri ya mdauko, Msambizgi wakaba msungiliri wa nkhani za muchigaba na kutanthaura kwake kwakuyana na midauko ya chikaya. Nga ndi msambiri wa mdauko, wakuyiyaniska na Mazgu gha Chiuta. Apo wakukumana na zinyengo mukuchitika kwa vinthu, wakalabiskanga pa fundo kwakuyana na umo vinthu vyachitikira na kuviyaniska na dango na midauko ya umo banthu bakachitiranga mukakhaliro kawo muchikaya. Mlimo wake ukaba wakumanya makora umo vinthu vyachitikira na kuviyaniska na Mazgu gha Chiuta. Msambizgi wakasambizgikanga kwendamo na kusanda nkhani umo zachitikira na kupenjerezga umo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoyera pa makani ghantheura agha. Mufumbo lili lose, wakalabiskangamo vinthu ivyo vikuyana na ivyo vyachitika mwakuti wayaniske na midauko ya banthu na dango la Chiuta. Wakalabiskangaso vinthu ivyo vikupambana na ivyo vyachitika, ivyo vikujumphirako umo ivyo vili kuchitika kare, ndiposo vikukoleranako wuli na ivyo vyachitika sono ndipo kasi vingayaniskika wuli. Nyengo zinyake kukasangikanga kuti nkhani ndi zakupambana nkhanira ndipo nkhwakusuzga wakasungiliranga midauko iyo wasambira na kuyitebeteska munyengo yakukhumbikwa apo

10 / Nkhani za Viyelezgero

kuziyaniska, ndipo wuli mlimo wa Msambizgi ukaba wakulongosora nkhani ya sono na kuyiyaniska na midauko ya banthu na kusanga zgoro kufumira mu Mazgu gha Chiuta na mu nkhani izo zikachitikapo kare. Kweniso basambizgi bakasambizgika na kukhozgeka kuyaniska unenesko wakufumira mu Mazgu gha Chiuta na vinthu ivyo vyachitika mwakuyaniska na vinthu ivyo vili kuchitikapo kare. Tikugomezga kuti basambiri bithu, kwizira mukugwiriska ntchito kugumanya chisambizgo kwizira munkhani za viyerezgero, basangenge mwabi ukuru chomene pakukuzga umanyi wawo apo bakulabiska na kuyaniska nkhani za viyerezgero na ivyo vikuchitika pa umoyo wawo wa dazi na dazi. Nkhani za Chiyelezgero na Basambiri Munthowa yeneyiyi, nkhani za Chiyelezgero zikupereka mwabi kubasambiri, lufura lwakwimilirapo pakusanga unenesko na kuwupereka ku banthu nga ndi wupu wumoza wa banthu bakusambira. Nkhani za Chiyelezgero zikatoranga kabiro ka chikaya. Kwizira mukupharika kwa nkhani, chikaya chikazenganga umanyi uwo chikugomezga, chawuyezga, na kugabana nga ndi muzi umoza. Umanyi uwu ukasungilirikanga mu fundo na kupika ku mbumba na mbumba yinyake kwizira mu mumdauko na kungweruskika kwa banthu. Kungweruskika uku kukuwonekanga na kuyezgeka munyengo na nyengo na kwenerezgeka apo banthu bakukugwiriska ntchito.

Nkhani za Viyelezgero / 11

Fundo zikumanyikwa na kuyezgeka mukwenda kwa nyengo. Fundo izi zikukoreka na kusungilirika mwalwana lose na chikaya pamoza na basambizgi. Banthu bakuzitebeteska fundo na unenesko pakumazga masuzgo ghawo pa kupereka ulongozgi pakupereka weruzgi pa ivyo vyasuzga pakulabiska ivyo bakugomezga kuti ndilo ndi khumbiro la Chiuta pa nyengo iyo. Apo tikughanaghana na ivi, tikwenera kuba bakuwoneskeska makora. Nthowa yipusu chomene pakughanaghana pamoza nkhuphara nkhani zose na kuzitanthawulira zose pamoza. Nkhani za chiyerezgero zikwenera kuwoneka nga ndi nkhani (kwali ndi zakuchitika nadi panji zakuchita kwata) izo zikovwira vikaya vya bakupulikana apo bakuwona na kupereka cheruzgo pa ivyo vyachitika muchikaya chawo. Nkhani ndi mtima wa umoyo withu tose nga ndi chikaya. Tikukhara muvikaya umo vinthu vikuchitika, apo tikuviyowoya, tikwenera kutora nkhani za chiyelezgero kuba panthazi. Nkhani yikupangiska kuti unenesko ubikike pakweru; yikutichichizga kughanaghana na ching’anamuro cha ivyo tasambira na umo vikukhwaskira umoyo withu na ivyo tikujumphamo. Nkhani zikuzgoka vinthu na vizgezge ivyo tingatondeka kuviphara, ndiposo vikutovwira kuwona vinjeru ivyo vikutizungulira ndipo na kuvitebeteska. Mwakujumphiska apa, nkhani zachiyelezgero zikovwira chikaya cha bakupulikana kugumaniska ivyo bafufuza, suzgo la vinthu ivyo

12 / Nkhani za Viyelezgero

bawona, mwabi uwo wulipo na kuvigumanya na unenesko.

Mwawufupi, nkhani za chiyelezgero usange zikudumbika muwupu wa banthu, zikuchichizga banthu wose kutorapo lwande pakuphara ivyo vyabakhwaska na ivyo bakuwona, ivyo basanga, na kuzomerezga wupu wawo kugabana na kutorapo lwande mukaghanaghaniro ka banthu awo bali muwupu uwu. Pachifukwa cha nkhani za chiyelezgero izo banthu badumbirana, banthu awo bali muwupu uwu bakuchiskika kupulikiska kwambura kuchichizgika kunjiramo mukupokelera fundo na umaliro wa makani. Ipo tingayowoya kuti Nkhani za chiyelezgero zikuzgoka zinono chifukwa chakuti banthu bakuchichizgika chara kukora fundo iyo bandakhorwe nayo. Banthu bangamanya kupambana pakapulikiskiro na katanthauliro kake. Kusanda nkhani, nyengo zinyake kukukhumbikwa kutorapo nyengo yinandi na kudumbirana mwakufwasa pakati pa banthu awo bakukhwaskika na nkhani izi apo bakusanga unenesko wake. Nanga wuli kuli masuzgo agha, nkhani za chiyelezgero ndi zachanduro chomene mukusambizga banthu pakutegherezga na kulangurukirapo lumoza. Banthu banji bamuwupu bangamanya kudidimizga vinthu banji balije navyo ntchito ndipo bangapereka kutanthaura kwa nkhani kwakupambana na banyawo. Tikwenera kusambira kusambilira Pamoza kwambura kusurako. Nkhani za chiyelezgero zikuchemera basambiri kukubambikizga panji kugumanya ivyo umanyi wawo na

Nkhani za Viyelezgero / 13

ivyo vikuchitika pa umoyo wawo dazi na dazi na kuchichizga awo bali na mlimo wakufufuza kuba banthu bakovwira kumazga masuzgo agho banthu bakukumana nawo. Fundo izo zikusangika zikusangika apo tose tikutorapo lwande. Nkhani za chiyelezgero zikuba nthowa yakuwonera na kusanga unenesko na kuwutebeteska pamoza pa umoyo withu. Nkhani za chiyelezgero zikutipa ungweru, kweniso kapulikiskiro, umanyi na vinjeru. Palije nthowa yiweme yakovwilira banthu kuluska kutebeteska nkhani za chiyelezgero pakusanda na kulangurukirapo pa Mazgu gha Chiuta na khumbiro la Chiuta. Pa umaliro, nkhani za chiyelezgero zikukhumba nyengo yinandi, kweni usange zapulikiskika makora na kupika lwana, zikupereka kusambira kwambura kumara na mwabi ku wupu wose uwo ukukhwaskika wakutebeteska unenesko makora kwambura kusovya. Gabani nyengo yinu yamasambiro pakupereka nyengo yinandi ku kukugumaniska ivyo mwasambira na ivyo vili munkhani za chiyelezgero izo zaperekeka mu visambizgo vya Capstone. Mwalwana lose yendanimo mu fundo na ivyo vyasambirika kufumira mu nkhani za kupambanapambana ndipo mukuromba kose, soranipo nkhani izo mukuwona kuti mungabikapo mtima na lwana pamoza na basambiri binu. Kasi ndi fundo zikuru zikuru wuli izo mulondezgenge, ndipo kasi ndi nkhani wuli zinyake izo ndi zakuzirwa chomene mungadumbirana. Nkhani za Chiyelezgero: Pharani nkhani ndipo sambirani pamoza

14 / Nkhani za Viyelezgero

Kweniso, manyani kuti, kugumanyiska masambiro na nkhani za chiyelezgero vikuperekeka na ulato wakuti vimupeni mwabi wakuti basambiri binu bamanye kugumanya unenesko, masambiro, na vinthu ivyo vikuchitika pa umoyo wawo. Sukulu iyi yikupereka mwabi wakuti basambiri bamanye vinthu kwizira mukuchita nyengo yene iyo bakusambilira. Zomerezgani kuti nkhani za chiyelezgero zimpeni mwabi wakuyezgera basambiri binu usange bakumanya kugumanya ivyo basambira na ivyo vili muchikaya chawo. Basambiri bakusambira kugumanya umanyi na vyakuchitika pa utebeti wawo, umoyo wawo, na ivyo vikubazingirizga dazi na dazi. Kuruwa chara kuti nkhani za chiyerezgero kuti zikupereka mazgoro gha unenesko panji ghakuperera chara. Kuzilabiska makora, kusanda fundo zake, na kulabiska mwachisanisani ivyo vili munkhani na ching’anamuro chake kuti chibenge chinthu chipusu chara. Ndipo wuli, vinthu ivyo basambiri bakusambira pakukumana na vinthu vinono pa umoyo wawo kubavwirenge kumanya kuchita makora mu uwmoyo wawo. Palije kanthu kuti ndi nyengo zose chara apo basangenge zgoro limoza pera na unenesko mwawupusu, kweni ntchakukondweska kuti nyengo zinyake basangenge mazgoro ghanandiko mu nkhani yimoza (Chiuta wakuphalira banarume kuti batemwenge bawoli bawo nga ndi umo Khristu wali kuwutemwera mpingo, kwene kuti wakubaphalira chara kuti wose bakwenera kuguliranga bawoli bawo maruba na kubatoleranga bawoli bawo kukarya kuwaro nyengo na nyengo!

Nkhani za Viyelezgero / 15

Ranguro liri pakweru, kweni ndise banangwa na umo tingachitira na ranguro ili munyengo yili yose! [2 Bakorinto 3.17] Kurutirizga mu Mazgu gha Khristu Yesu nga mbasambiri bake kukukhumbikwa kulinganizga Mazgu ghake na umoyo withu (Yohane 8.31-32). Tileke kuleka nkhani za umoyo withu, na umo Mazgu gha Chiuta ghangatitolera ise kuchiponosko mwa Yesu Khristu, pa umoyo withu apo tikughachita (Timoti. 3.15-17).

kukhozga balongozgi. kukhozga mawupu.

utebeti wa