Ufumu wa Chiuta, Buku la Msambizgi

Libwe ilo Bazengi Bakalikana Lazgoka la Pachinkhodya

THE URBAN

Ufumu wa Chiuta

MINISTRY INSTITUTE Utebeti wa WORLD IMPACT, INC.

Visambizgo Vya Mlongozgi

Buku 2 Chiuta na Midauko

TUMBUKA

ULONGOZGI KWA MSAMBIZGI

Ufumu wa Chiuta

Buku 2

Visambizgo Vya Baibulo

Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta

Kukhazikiskika kwa Ufumu wa Chiuta

Kunjilira kwa Ufumu wa Chiuta

Kufiskika kwa Ufumu wa Chiuta

Visambizgo ivi vili kufumira mukufukafuka kwa nyengo yitali chomene na wupu wa The Urban Ministry Institute (TUMI) ndipo nkhwakukanizgika kulembaso na kuguliska panji kutandazga kwambura kuzomerezgeka. Wupu wa TUMI ukupereka wovwiri kuwose awo bakukhumba kutebeteska mlimo wawo pa kutandazga ivangeli na kukuzga Ufumu wa Chiuta. Chonde dumbilanani na balongozgi binu na umo mungasangira kuzomerezgeka na beneko ba mlimo uwu. Usange mukuhumba kupulika na kumanya vinandi labiskani pa www.tumi.org and www.tumi.org/license .

Visambizgo vya Wupu wa Capestone: Buku 2: Ufumu wa Chiuta Buku la Msambizgi ISBN: 978-1-62932-098-4 © 2005, 2011, 2013, 2015. The Urban Ministry Institute. Mazaza ghose ghali mu mawoko ghawo. Kulemba ka kwamba mu 2005, kulemba kachibiri mu 2011, Kulemba kachitatu mu 2013, Kulemba kachinayi 2015. © 2017 Tumbuka Translated by Rev. Vincent Kalua Edited by Damaseko Nyirongo Kupanga fotokope, kuthandazga panji kuguliska buku ili na mabuku ghanyake wose nkhwakukanizgika, pekha – pekha usange mungasanga kuzomerezgeka kufumira kwa beneko ba mlimo uwu pa 1976 Copyright Act. Kuzomerezgeka kungasangika kufumira ku: The Urban Ministry Institute, 3701 E. 13th Street, Wichita, KS 67208. Wupu wa The Urban Ministry Institute ndi utebeti wa World Impact, Inc Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka mukung’anamulira uku ghafumira mu Baibulo la Chitumbuka la kulembeka na wupu wa Bible Society of Malawi, P. O. Box 740, Blantyre, Malawi, United Bible Societies, 1981

Mndandanda wa Visambizgo

Visambizgo Mwawufupi Nkhani ya Mlembi wa Buku

3 5 7

Jando la Chisambizgo

Vyakukhumbikwa muchisambizgo

15

Chisambizgo chakwamba Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta

1

41

Chisambizgo chachibiri Kukhazikiskika kwa Ufumu wa Chiuta

2

71

Chisambizgo cha chitatu Kunjilira kwa Ufumu wa Chiuta

3

99

Chisambizgo cha chinayi Kufiskika kwa Ufumu wa Chiuta

4

139

Ndondomeko

309

Kusambizgana ndondomeko ya visambizgo vya Wupu wa Capstone

317

Chisambizgo chakwamba: Vyakulemba vya Msambizgi

327

Chisambizgo chachibiri : Vyakulemba vya Msambizgi

337

Chisambizgo chachitatu : Vyakulemba vya Msambizgi

347

Chisambizgo chachinayi: Vyakulemba vya Msambizgi

/ 3

UFUMU WA CHIUTA

Mbiri ya Mlembi

Rev. Dr. Don L. Davis ndi mlongozgi wa wupu wa The Urban Ministry Institute na wachibiri mlara kwa Prezidenti wa World Impact. Wali kusambira kufumira ku sukulu ya Wheaton College na Wheaton Graduate School, ndipo wakamalizga masambiro ghapachanya gha digiri la Mazgu gha Chiuta mu chilimika cha 1988 ndipo wakalutirizga pakutora masambiro ghapachanya nkhanira mu chilimika cha 1989, muvigaba vya Masambiro gha Baibulo na ghakusanda Mazgu gha Chiuta. Wakalutirizga kusambira mpaka wakafika pa uDokotara pa Mazgu gha Chiuta kufmira kusukulu ya University of Iowa School of Religion. Nga ndi mlongozgi mulala wachibiri wa World Impact, wakulabilira masambiro gha banthu awo bakusambira kutebeta mukati mumsumba, kupanda mipingo, baiska mumisumba na balongozgi ba mipingo ya misumba pakapharazgiro kaweme na awo bakupulika kutumika kuti bakabe mamishonare. Wakulongozgaso wupu uwu pa masambiro ghakuchitira pa intaneti pamoza na utebeti wapakati pa bakayidi wa Prison Fellowship, the Evangelical Free Church of America, na wa Church of God in Christ. Pakuba munthu uyo wali kupokera vyawanangwa vinandinandi waka pa nkhani ya masambiro, Dr. Davis wasambizga mumalo ghanandinandi waka pa visambizgo vyakupambana – pambana. Wali kulemba mabuku ghanandi pa visambizgo vyakulekanalekana pa makani gha Chiuta. Wai kusambizga kusukulu nga ndi Wheaton College, St. Ambrose University, the Houston Graduate School of Theology, University of Iowa School of Religion, na the Robert E. Webber Institute of Worship Studies. Wali kutorapo lwande likuru chomene pa kulemba visambizgo vya wupu uwu wa TUMI vya Capstone Curriculum , wali kulembaso buku la Black and Human: Rediscovering King as a Resource for Black Theology and Ethics . Dr. Davis wali kutorapo lwande lukuru chomene pakusambizga mumawungano gha Promise Keepers, theological consortiums ya kusukulu zikuru – zikuru za University of Virginia Lived Theology Project Series. Wali kupokera chawanangwa cha Distinguished Alumni Fellow Award kufumira ku sukulu ya University of Iowa College of Liberal Arts and Sciences muchilimika cha 2009. Dr. Davis na membara wa Society of Biblical Literature, na American Academy of Religion.

/ 5

UFUMU WA CHIUTA

Jando: Kunjizganamo muvisambizgo

Tikumutawuzgani Mzina la nkhongono zose la Yesu Khristu! Pa visambizgo na ma upharazgi ghose agho Yesu wa ku Nazareti wakasambizga na kupharazga, palije ivyo ndi vyakuzirwa na vyakuwuska mphindano kuluska chisambizgo cha Ufumu wa Chiuta. Basambiri wose bakupulikana kuti chisambizgo icho Yesu wakabikapo mtima chomene, icho wakasambizga na kupharazgapo chomene, ntchisambizgo cha Ufumu wa Chiuta. Chikaba chisambizgo chake cha chiponosko, ndondomeko yake yikuru, na chisambizgo cha mtima wake nkhanira. Mwachitima chomene, mpingo wasono ukuwoneka kuti ukubikapo mtima chara pa ivyo Yesu wakabikapo mitma kuti ndi vyakuzirwa chomene pa utebeti na uchimi wake pakuba Mesiya. Chigomezgo chithu ntchakuti mtima winu ukorekenge na uthenga wa Ufumu wa Chiuta, Fumu na Ufumu wake, nakutiso muwone kuzirwa kwake pa umoyo withu nga mbasambiri ba Yesu Khristu na batebeti ba uthenga wa Chiponosko. Muchisambizgo chakwamba na chachibiri tilabiskenge pa mutu wa Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta na Kukhazikiskika kwa Ufumu wa Chiuta . Pachifukwa cha ku uchigaruka na kuwa kwa munthu, Chiuta wakuzgoka kuba wakumurwera munthu na urato wakumuwezgereska kwa iyo mwene. Chiuta wapangana na Abrahamu pakuphara pakweru kuti wizenge na mponoski kwizira mu mbumba yake. Mponoski mweneuyu ndiyo wizenge na Mtende ( Shalom ) na urunji mcharu. Phangano ili likawerezgekaso kuperekeka kwizira mwa Isake na Yakobe ku bana ba Israyeli, ku mtundu wa Yuda, ndipo pa umaliro kwa Davide. Apa tikulondora mkoka wa Mesiya, umo kuwusa kwa Chiuta kuti kwizirenge na kuwezgekera mucharu ichi icho ntcha kutembeka na chakuwa. Yesu wa ku Nazareti ndiyo ndi kusangika kwa Ufumu wa Chiuta wenewuwo ngwakufiskika, apo kuwusa kwa Ufumu wa Chiuta ukuwoneka kwizira mukwiza kwake mucharu mu wunthu, kufwa kwake, kuwuka kwake ku bakufwa na kukwerera kwake kuya kuchanya. Chisambizgo cha chitatu na cha chinayi vikulabiska pa mitu yakuti Kunjilira kwa Ufumu wa Chiuta na Kufiskika kwa Ufumu wa Chiuta . Sono pakuti Fumu yithu Yesu Khristu wali kufwa, kuwuka kubakufwa, na kukwelera kuchanya, Ufumu wa Chiuta ukulutilira kupharazgika kwizira mu Mpingo wake. Mpingo wa Khristu Yesu ndiwo ndi ntchindamira panji kuti malo agho mukufumira makani gha chiponosko, na uko kukufumira nkhongono za Chiuta. Ndiko kuli Mtende wa Ufumu wa Chiuta, mao gheneagho kusangika kwa Chiuta na nkhongono zake vikuwonekera. Ufumu wa Chiuta uzamkukhazikika apo Yesu wati wizirenge kachibiri, apo nyifwa, matenda, na uheni wose, viti viparanyikenge kwamyirayira.

6 /

UFUMU WA CHIUTA

Charu chose chizamkumara ndipo charu na kuchanya kupya kuti kwizenge ndipo Chiuta wati wabenge vyose ku vyose. Nkhani yose ya Chiuta yikurongora kuti khumbiro la Chiuta mwa Yesu Khristu, nkhuwezgera kwa iyo mweneko charu chose kwa iyo mweneko, pasi pa muwuso wake mwa iyo mwene. Lurombo lwithu ndwakuti, kutemwa kwinu na utebeti winu mwa iyo viti visungilirike mukutemwa kwinu Chiuta apo mukulutirizga kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta pa kuwusa kwake kwa myirayira! Tikumurumba na kumukwezga Chiuta chifukwa cha makani gha Ufumu wake na kumutemwa kwinu uko mukurongora kwizira mukutemwa kwinu kubazga na

kusanda Mazgu ghake! - Rev. Dr. Don L. Davis

/ 7

UFUMU WA CHIUTA

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

• Baibulo,

vyakulembapo

na

mabuku

ghanyake

Baibulo

Mabuku na Vya Virwero vinji

(Lakung’anamurikira muviyowoyero vyakupambana – pambana) • Chisambizgo chili chose cha Capstone chili na mabuku ghake agho ghakusambirika muchisambizgo chose. Tikumuchiskani kuti mubazge, muwonepo na lwana lose na kutorapo lwande mwakovwirika na basambizgi binu pamoza na basambiri banyinu. Chifukwa cha kusuzga kwa kasangiro ka mabuku, tikuchiska kuti mulimbikire kubazga mabuku agho tampani na agho ghali pa intaneti yithu pa www.tumi.org/books • Pakukhumbikwaso chakulembera na chakulembapo nyengo zose apo mukusambira • Beasley-Murray, G. R. Jesus and the Kingdom of God . Grand Rapids: Eerdmans, 1986. • Ladd, George Eldon. Crucial Questions about the Kingdom of God . Grand Rapids: Eerdmans, 1952. • ------. The Presence of the Future . Grand Rapids: Eerdmans, 1974. • Snyder, Howard A. The Community of the King . Downers Grove: InterVarsity Press, 1977.

Mabuku Ghakusazgirapo

8 /

UFUMU WA CHIUTA

Magiredi na Malikisi ghake

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande.............................. 30%

90 pts

Mayeso....................................................................................... 10%

30 pts

Mavesi gha pa mtima............................................................... 15%

45 pts

Mlimo wa kujima Mazgu......................................................... 15%

45 pts

Mlimo wa utebeti winu............................................................ 10%

30 pts

Kubazga na Mlimo wakutolera kunyumba........................... 10%

30 pts

Vilingwa vya umaliro................................................................ 10%

30 pts Malikisi ghose: 100% 300 pts

Vyakukhumbikwa pa kupereka giredi

Kusangika mukalasi ntchakukhumbikwa chomene. Kujomba kukalasi ntchambura mapokelereko ndipo vikukhizga giredi linu. Usange muli na chifukwa chakwenelera chomene kuti mujombe kukalasi, Chonde manyiskani basambizgi binu kwambura kutondeka. Usange mwajomba, woneneseskani kuti mufufuze kufumira kubanyinu, milimo iyo bali kupika ndipo muwoneseske kuti mwachita mwakwenelera. Visambizgo vinandi ivyo vikukhwaska chisambizgo ichi, vikuchitika mwakudumbirana. Mwantheura, mukwenera kuwoneseska kuti mukutorapo lwande chomene pakudumbiranan kuli kose. Kalasi lili lose liyambenge na vilingwa vifupi waka kufumira pa fundo zakufumira muchisambizgo. Nthowa yiweme chomene yakunozgekera mayeso nkhuweleramo mu buku la basambiri na ivyo mukulemba pakusambira. Mazgu ghakusunga pamtima ngakukhumbikwa chomene muchisambizgo ichi na muwutebeti winu, kweniso nga ndi munthu wakupulikana apo mukulongozga mpingo. Pali mavesi ghachoko waka agho mukwenera kusunga, kwene nga kuzirwa chomene mukabiro kake. Nyengo yose ya chisambizgo mukhumbikwenge kuphara mavesi agho mwasunga pamtima kwizira mukuphara panji kulemba. Mazgu gha Chiuta ndi chitebetero cha Chiuta pakukhozga mtebeti wa Chiuta pa mlimo wuli wose uwo wali kubachemerako (2 Timote. 3.16-17). Kuti mumanye kufiska vyakukhumbikwa pa kusambira uku, mukwenera kusankha chipaturo na kupanga kafukufuku ka kwenelera (kubazga, kusanda mwakujima malemba). Kusambira kwinu kupereke vyakulemba vyambura kujumpha mapeji ghankhonde muwutari apo mukulabiska pa chigaba chimoza cha Mazgu gha Chiuta pa

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande pamasambiro

Vilingwa

Mavesi gha pamtima

Mlimo wa kusanda Mazgu gha Chiuta

/ 9

UFUMU WA CHIUTA

ivyo mwasambira muchisambizgo ichi. Ndi khumbiro lithu na chigomezgo chithu ntchakuti muti mufikengepo chomene pa fundo yakuti Mazgu gha Chiuta ghakumanya kusintha na kukhaska umoyo winu na umoyo wa banthu awo mukubatebetera. Apo mukwendamo muchisambizgo, mukwenera kuba bakujipereka pakusanga chipaturo chifupi chomene pa mutu uwo mwajisankhira kuti muwusambire mwakufikapo. Ndondomeko ya mlimo uwu yili pa peji 10 mpaka 11 ndipo yidumbikenge makora pakwambilira pa chisambizgo ichi. Ivyo tikukhazga ndi vyakuti basambiri batebeteskenge ivyo basambira pa umoyo wawo wa dazi na dazi a pa utebeti wawo. Msambiri wakukhumbikwa kuti wanozge mwakulemba, makani gha utebeti wake uwo ukulongora fundo izo wasambira na umo wamkutebetera kuwaro. Ndondomeko ya umo vinthu vikwenera kubira vilikulembeka pa peji 12 ndipo vidumbikenge mwalwana lose. Mlimo wa mukalasi na wakutolera kunyumba, wakupambana – pambana ungaperekeka munyengo yamasambiro kufumira kumusambizgi winu panji kulembeka mu buku linu. Usange muli na mafumbo pamakani agha, pa ivyo vikukhumbikwa fumbani asambizi binu. Ntchakuzirwa chomene kuti basambiri babazgenge ivyo bapika kuti babazge kufumira mu Baibulo na mumabuku ghanji mwakuti banozgekere visambizgo na vidumbirano vyawo. Chonde perekani ivyo mwabazga, kufumira mu buku la msambiri, sabata na sabata. Pali mwabi wakupokera malikisi ghakusazgirapo kwa awo babazga mwakusazgirapo pa mlimo uwo mwapika. Pa umaliro wa visambizgo, msambizgi winu wampaninge vilingwa vya umaliro, ivyo mwamalizgira kunyumba. Mufumbikenge fumbo lakumovwirani kuti muweleremo mu ivyo mwasambira mu visambizgo ivi na umo vikumovwilirani pa umoyo winu na mu utebeti winu. Msambizi winu wamphaliraninge dazi lakuperekera mlimo winu. Kuchonga vilingwa Mgiredi agha ndiwo ghaperekekenge mumasambiro agha pa umaliro wa masambiro, na kubikika pa buku magiredi gha msambiri wali yose: A - Pachanya kwakuruska D - wakwera B – Pachanya F - watondeka C - wachita makora I - waferuka

Mlimo wa Utebeti

Kutorapo lwande mu kalasi na Mlimo yakukachitira kunyumba

Vyakubazga

Vilingwa vya umaliro vya kutolera kunyumba

1 0 /

UFUMU WA CHIUTA

Malemba ghabenge na vilongolero vyakuti wachita mwankhongono wuli ndipo magiredi agha ndigho ghabikikenge pamoza mwakuti musange giredi linu la umaliro. Mlimo wuli wose uwo mwapereka mwakuchedwa kwambura kupereka chifukwa chakupulikikwa umukhizgireninge giredi linu. Ntheura nkhwakwenelera chomene kuphara kubasambizgi binu vifukwa ivyo mwatondekera kuchita mlimo munyengo yake. Mlimo wakusanda Mazgu gha chiuta Nga ntchimoza mwa vinthu ivyo ndi vyakukhumbikwa mumasambiro ghinu gha Capestone Ufumu wa Chiuta , mukwenera kuchita mlimo wa kujima pa limoza mwa mabuku agho ghalembeka apa:  Mateyo 12.22-30  Mariko 10.17-27  Luka 4.16-21  Luka 11.15-23  Luka 18.15-17  Yesaya 11.1-9 Ulato wa mlimo wakujima ngwakuti musange mwabi wakuti muchite mlimo uweme wa kubazga na kusanda chipaturo chikuru pa makani gha kabiro na mlimo wa Mazgu gha Chiuta. Apo mukubazga chimoza cha vipaturo vyapika apa (panji chipaturo icho msambizgi winu wampani), chigomezgo chithu ntchakuti msambiri mulongorenge mu mlimo winu umo masambiro agha ghamovilirani kupokera ungweru kufumira mukumanya unenesko uwo Mazgu gha Chiuta ghakupereka pa umoyo winu na ku uzimu winu wuwo apo mukulutilira kuba basambiri ba Yesu na mukulongozgera banthu pa mpingo winu wuwo. Pa Baibulo stade yinu, kuti mujime makora, mukwenera kujipereka kupulikiska ching’anamuro cha makani nga ndi umo ghakapulikikwiranga mu nyengo iyo ghakalembekera. Usange mwamanya ching’anamuro cha Mazgu gha Chiuta mwantheura, ndipo sono mungamanya kusanga fundo izo zikupanga ching’anamuro ku nyengo zose, ku banthu wose. Nthowa yipusu ya mastepu ghatatu iyo yingamanya kumovwirani apo mukubazga Mazgu gha Chiuta ndi iyi: 1. Kasi Chiuta wakayowoyangachi ku banthu awo bakaghapokera makani agha kumtendeko nga ndi umo ghakalembekera? 2. Pali fundo wuli izo zikusambizgika mumakani agha izo ndi zaunenesko ku banthu wose, kuli kose kuno kulero? 3. Kasi Mzimu Mtuba wakuyowoyachi kwa ine pa fundo izi ndipo wakukhumba kuti ndichitechi pa umoyo wane? Usange mwazgora mafumbo agha pakubazga Mazgu kwinu, muli bakunozgeka kulemba ivyo mwasambira.

Ulato

Mndandanda wa visambizgo na Kabiro kake

/ 1 1

UFUMU WA CHIUTA

Chiyerezgero umo vyakulemba vinu vikwenera kubira: 1. Lembani icho mukughanaghana kuti ndiyo ndi fundo yikuru panji mutu wankhani pa ivyo mwabazga pa makani agho mwasankha. 2. Lembani mwaufupi ching’anamuro cha makani agho mwabazga (mungalemba muvipitika vibiri panji vitatu, panji usange mungakhumba mungalemba makani ghakukonkhoska mavesi ghatatu mwapachoko – pachoko) 3. Perekani ndondomeko ya fundo zikuru – zikuru zitatu panji ungweru uwo Mazgu agha ghakupereka pa Mazgu gha Chiuta. 4. Pharani umo fundo, panji nkhani yose yikuyanira na fundo izi: a. Umoyo winu wa Uzimu na kendero kinu pamoza na Yesu b. Umoyo winu na utebeti winu pa mpingo winu c. Vyakuchitika na masuzgo ghamchigaba chinu na muzi winu mwachisanisani Nga mbuvwiri panji ulongozgi, Chonde fwatukani pa kubazga vyakulembeka ivyo mwapika, panji kukonkhoska, ndipo musazgane na ivyo mwalemba imwe ndipo musazgemo muvyakulemba vinu. Woneseskani kuti mukupereka ntchindi ku wose awo mwatorako zeru zawo. Tebeteskani mukulemba kwinu ukaboni pa ivyo mwtora kwabene munthowa yili yose iyo njakwenelera kwa imwe. Nthowa yili yose iyo imwe mwasankha kuchitira ukaboni njiweme waka. Chakukhumbikwa ntchakuti: 1. Tebeteskani nthowa yimoza pera pakupereka ukaboni muvyakulemba vinu vyose. 2. Longorani apo mwatebeteska zeru panji vyakulemba vya banthu banyake ndipo perekani ntchindi kubanthu awo (kuti mumanye vinandi wonani, mwakovwirika na basambizgi binu, buku la Documenting Your Work: A Guide to Help You Give Credit Where Credit Is Due mu yimoza mwa ndondomeko) Woneseskani kuti mlimo winu wa kujima malemba, apo mukupereka wuli na vyakwenelera ivi • Njakulemba makora panji njakutayipa. • Ndi mulimo wakufumira pa vipaturo ivyo vyapika pachanya apo • Mwapereka munyengo yake (kuchedwa chara). • Mapeji ghalipo ghankhonde. • Mlimo winu ukulondezga ndondomeko iyo yili pachanya apo, yalembeka makora mwakuti wakubazga wakulondezga makora

1 2 /

UFUMU WA CHIUTA

• Yikulongora kukoleranako na ivyo vikuchitika pa umoyo wa banthu na utebeti kuno kulero Mungenjerwanga na kulongosora uku; uwu ndi mlimo wa kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta! Icho mukukhumbikwa kulongora muvyakulemba vinu ndi vyakuti muli kubazga Mazgu gha Chiuta, mwalemba mwaufupi na kupereka ching’anamuro chake, mwatoramo fundo ndipo mwalongora umo zingamovwilirani pa umoyo na utebeti winu Mlimo wa kujima ndi malikisi 45, ndipo yikuyimira 15% pa mayeso ghinu ghose, ntheura woneseskani kuti vyakulemba vinu ndi viweme chomene na vyakulongora umanyi pa makani gha Chiuta mwakuti musange malikisi ghanandi Mlimo wa Utebeti (Ministry Project) Pakuti mazgu gha Chiuta ngamoyo ndipo ngakuchitachita na nkhongono. Ngakuthwa kuruska lupanga lwa wuyi kosekose. Ghakuporota na kuya kagaŵa pakati pa umoyo wa munthu na mzimu, na pakati pa marunga na wongo wuwo. Ghakumanya kweruzga maghanoghano na dazgo la mu mtima Baheberi 4.12). Mpostole Yakobe wakudidimizga kukhumbikwa kwa kuchita Mzgu gha Chiuta, kupulikizga waka chara. Tikuchiskika kughachita, na kughapulikira. Kuleka kuchita ntheura, Yakobe wakusachizga kuti vikuyana waka na munthu mweneuyo wakujilabiska pa galasi ndipo kuti wakujinozga chara ndipo wakuluwa umo wakawonekeranga. Munthowa yili yose, uyo wakuchita Mazgu gha Chiuta wabenge wakutumbikika chomene pa vyose ivyo wakuchita (Yakobe 1.22-25). Khumbiro lithu ndakuti muti mubikenge pa umoyo winu Mazgu gha Chiuta na vyose ivyo mwasambira, mwakukoleranako na ivyo mukujumphamo pa umoyo winu, na mu utebeti winu pa mpingo winu. Ntheura, chakuzirwa chomene pa kumalizga visambizgo ivi ntchakuti imwe mumanye kulemba umo utebeti winu wubirenge mwakuti mumanye kuvwira banthu kufumira pa ivyo imwe mwasambira. Pali nthowa zinandi izo mungachita pakufiska vyakukhumbikira ivi pakusambira kwinu. Mungakhumba mungachita mwakufumba munthu, panji kalasi la Sanday School na mawupu gha banthu awo bakukumana pa mpingo winu awo mukutebeta nawo ku utebeti winu. Icho mungachita ntchakudumbirana nabanyinu ivyo mwasambira mukalasi linu. Mungadumbiranaso nawo ivyo mwasanga mu mlimo winu wa kujima. Fwatukani pakuchita mlimo winu uwu. Sangani nthowa zinu na zinu pakachitiro ka mlimo winu. Pakwamba pa visambizgo, mukwenera kudumura nthowa iyo

Kuchonga na kupereka Giredi

Ulato

Ndondomeko na Chisambizgo mwaufupi

/ 1 3

UFUMU WA CHIUTA

muperekerenge vyakusanda vinu ndipo mudumbirane na msambizgi winu. Fikanipo mwalubiro pa makani agha, kukana kusuzgika panthazi. Usange mwapanga udumuliro winu, lembani ndipo perekani ndondomeko yinu ku basambizgi binu mwalubiro. Mwaufupi mungasazgirapo vinthu ivi: 1. Zina linu 2. Malo agho mukachitirako mlimo na banthu awo mukatebeta nawo 3. Mwaufupi, lembani ivyo mukasambira, umo banthu bakapulikira apo mukabasambizganga na mazgoro ghawo. 4. Ivyo mukasambira nyengo na nyengo Mlimo wa utebeti wuli na malikisi 30 iyo ndi 10% ya giredi lose, ntheura woneseskani kuti mukuyowoya mwakufikapo na lwana lose mwakuti mupike malikisi ghanandi.

Kapereka Giredi

/ 1 5

UFUMU WA CHIUTA

Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta

CHISAMBIZGO CHAKWAMBA 1

peji 317  1

Tampokelerani mzina la Yesu Khristu! Pawumaliro wakubazga, kusanda, na kudumbirana na kutebeteska ivyo mwasambira muchisambizgo ichi, muti muchite vinthu ivi: • Longosorani umo Chiuta nga ndi Fumu, wakuwusa pa vyose, kwene kuwusa kwake kukasuskika kwizira mukugaruka kwa Satana mumachanya, kweniso kwizira mukugaruka na kuwura kupulikira kwa banthu bakwamba, Adamu na Eva. • Longosorani umo kususkika kwa Ufumu wa Chiuta kukamalira munthembo iyo yikaperekeka ku charu, ivyo paumaliro kukiza nyifwa, ndipo paumaliro pa vyose vikiza masuzgo pa umoyo wa banthu agho ghakiza chifukwa cha kuwa kwa munthu. • Longosorani umo kugaruka kwa Satana na banthu bakwamba bakiziskira masuzgo na nthimbanizgo muvigaba vitatu vakabiro ka vinthu: Charu ( kosmos) Thupi na kabiro kake ( sarx) na charu na vyakutimbanizga vyake ( kakos) . • Kuphara kufumira pa mtima chipaturo icho chikuphara na Kususkika kwa Ufumu wa Chiuta Bazgani Masalimo 2.1-12 . Kasi Chiuta nayo wakuseka? Mughamoza mwa Mzgu gha Chiuta agho ngakuzukumiska chomene, tikubazga na umo charu chikakhumbira kususka muwuso wa Chiuta na wakuphakazgika wake. Mukuyezga kulongosora kabiro na vyakulondezgapo vyake pachifukwa cha chigaruka ichi, mlembi wa MaSalmo wakuyezga kulongosora na umo Chiuta wizamkubasekera chifukwa cha kutondeka kwawo kwa kumugarukira Chiuta. Kuyowoya mwaunenesko wose, Fumu yikukhozgera kuti yili kujintha Ufumu wake pa lupiri lwa Zayoni, lupiri lwake lutuba, ndipo kutiso mwana wake wati wawusenge kwambura kususkika nga ndi Fumu pa vyose. Wakuphazgika wa Chiuta wati wabe mweneko wa vyaru vyose, ndipo wati wabwangandurenge baluwani bake wose nga ndi dongo lakuwumbika. Mlembi wa MaSalmo wakumarizga na kuphara kumafumu gha vyaru vyose kuti bakwenerda kuba bakuchenjera na kumanya kwenda makora. Bakwenera kuyisopa Kuwusa kwa wakuphakazgika wa Chiuta

Ulato wa Chisambizgo

peji 317  2

1

Kujipereka

peji 317  3

1 6 /

UFUMU WA CHIUTA

Fumu, nga ndi Themba la vyose ivyo viliko na kupereka ntchindi zakwenelera pa kumufyofyontha malundi gha mwana wa Chiuta, mwakuti watune kuwukari wake. Tikwenera kuzomerezgana na mtima wose na mlembi wa MaSalmo mu vesi 12: mbakutumbikika wose beneawo bakuchimbilira kwa iyo” (MaSalmo 2.12).

Pawumaliro wakuphara panji kwimba chipulikano cha Bapostole (icho chikusangika ku ndodomeko), Rombani lurombo ulu: Chiuta wamyirayira, Dada withu, tikumuwongani pakuti imwe pera ndimwe ndi Chiuta, mukuwusa pachanya pa vyose, kuchanya na pasi nga ndi mponoski, Fumu Kajiyimire. Nanga wuli muwuso winu wa urunji na utuba wose ukasuskika na bangelo na banthu, mwawezgeramo muwuso winu mwa Mwana winu, ndipo mwasonosono muti mupangenge kuti vinthu vyose pano pa charu nga ndi umo viliri uko kuchanya, kwakuyana na khumbiro linu. Chindikikani kwizira mwa ise apo tikukhara na kufiska muwuso wa urunji winu pakati pa banthu wose, mpingo, nga ndi kaboni ku charu. Muzina la Yesu Khristu taromba, Amen.

Chipulikano cha Bapostole na Lurombo

peji 317  4

1

Muchisambizgo ichi mulije chilingwa

Vilingwa

Pachisambizgo ichi palije mavesi gha pamtimai

Kuwereramo Mavesi gha pamtima

Pachisambizgo ichi palije mlimo wakuti muchite

Kupereka Milimo

KUKHWASKISKANA

Charu chilije wakuchiwezgako

Tiyerezgelere kuti mukudumbirana na muzengezgani winu makani gha umo charu chiliri na umo vinthu vikwendera kuno kulero. Mungamuzgora wuli muzengezgani winu usange wakuyowoya kuti, “pavyose ivyo nkhuwona mucharu, na umo vinthu vikuwonekera, nkhuwona kuti Chiuta, usange waliko, ndikuti walije mazaza pacharu, panji walije nthowa zakwendeskera charu na kumazga uheni uwo wandana mucharu. Vinthu vili makora chara, chili chose ntchakutondeka ndipo Chiuta watondeka kuvinozga na kuvikhazika makora!” kasi imwe mukughawona wuli makani agha ndipo kasi mukughanaghana kuti wakuneneska? Usange chara, imwe maghanoghano ghinu ngakuti wuli?

1

peji 318  5

/ 1 7

UFUMU WA CHIUTA

Ukaboni wa Muwuso wa Chiuta Mcharu

Nanga wuli Baibulo likutisambizga kuti Chiuta ngwa nkhongono zose, charu chikuwoneka kuti chilije kumanya nkhongono na uchindami wake. Perekani fundo zinkhonde izo zikulongora kuti Chiuta wali na nkhongono zose ndipo wakuwusa pa vyose, nanga wuli charu chili mukati mumasuzgo, nthimbanizgo na kukura kwa kwananga.

2

Usange Chiuta wakutitemwa ise, ntchifukwa wuli vinthu vili ntheura.

Tiyerezgelere kuti imwe mwachemeka na munyinu kuti mukachezge kunyumba kwake. Nkhani yakumuchemerani njajuti mwana wake wali kukomeka na banthu pakuwombera na futi. Apo imwe muli kunyumba kula kupembuzgana nawo, yumoza mwa banthu awo bakiza kuchiliro kura wakuyowoya kuti, “kukomeka kwa mwana uyu kukulongora kuti Chiuta wakutitinkha ise. Usange Chiuta wakutitemwa, vinthu vyantheura ivi vikwenera kuchitika chara.” Kasi mungamovwira wuli munthu uyu Pamoza na banthu banyake wose awo bakampurika?

3

1

Kugarukirika kwa kwa Ufumu wa Chiuta Chigaba chakwamba

CHISAMBIZGO

Rev. Dr. Don L. Davis

Chiuta nga ndi Fumu, wakuwusa pa vinthu vyose, kwene kuwusa kwake kukagarukirika kuchanya kwizira mwa Satana, na kwizira mwa banthu bakudankha na kuwura kupulikira kwawo. Chigaruka ichi chikamalira mukutembeka kwa chilengiwa, ivyo vikiziska nyifwa, na kuwa kwa munthu na kufumapo pa maso pa Chiuta. Ulato withu muchisambizgo ichi ngwakuti mumanye kuwona vinthu ivi: • Chiuta ndiyo ndi Kajiyimire mweneuyo wakuwusa charu chose. • Ufumu wake ukagarukirika na Satana Pamoza na bangero bake, na banthu bakudankha, Adamu na Hava, kwizira mukukhumba na kuwukira kwawo mumunda wura wa ku Edeni. • Kwananga mucharu kukuchitika kwizira mukugarukira Chiuta, Ufumu wake, na kuwusa kwake.

Chisambizgo chakwamba: Chisambizgo mwaufupi

peji 318  6

1 8 /

UFUMU WA CHIUTA

• Ulato na khumbiro la Chiuta ndakuti wawezgeremo kwa iyo mweneko mukuwusa kwake charu chose na kuchanya, na kukhazikiskaso charu na kabiro kenekako iyo Chiuta wati wachindikikenge na kuthuwuskika ndipo urunji na Mtende wake viti viwusenge kwamyirayira.

I. Chiuta wankhongono zose, batatu Chiuta yumoza, mweneuyo zina lake ndi YAHWEH (Chiuta Dada, Mwana, na Mzimu Mtuba), ndi Fumu pa vyose.

Kulabilira Vidiyo

peji 319  7

1

A. Chiuta ndi kajilenge, wali na umo mwa iyo mweneko na pa iyo mweneko payekha, wali na umoyo mwa iyo payekha kwambura wakumupa panji kumupizga.

1. Kufuma 3.14

2. Yohane 5.26

3. Milimo 17.25

B. Chiuta ndiyo ndi Mlengi na Mweneko wa vinthu vyose.

peji 319  8

1. wakalenga vinthu kwambura kufumira mu kanthu kwene mukuyowoya waka mazgu ( Ex nihilo)

2. Vya mu Mtendeko 1.1

3. Yeremiya. 10.10-13

4. Unenesko, Chiuta (Muwutatu), ndiyo ndi Fumu; Dada, Mwana na Mzimu Mtuba mweneuyo wakuwusa nga ndi Fumu ndipo ndiyo wali kulenga vinthu vyose ku wuchindami wake.

/ 1 9

UFUMU WA CHIUTA

C. Ukajiyimire wa Chiuta wuli kujinthika mu wunthu wake na kurongoreka mu milimo yake. Dr. Lewis Chafer, founder of Dallas Seminary, and Dr. Walvoord, pakuyowoya na za ukajiyimire wa Chiuta, wakusachizga kuti: . . . kabiro ka Chiuta kakurongora pakweru kuti Chiuta ndi mukuru pa vinthu vyose. Wali pasi pa nkhongono yinyake yili yose chara, mazaza panji uchindami, ndipo waliso pamuwuso wuli wose chara, palije wakujumpha iyo. Wakuyimira urunji na uweme wakufikapo munthowa yili yose na mukabiro kali kose. Wakuchuruka chara, kutondeka, panji kuwura kumanya. Ndipo wuli, kwambura kukhumba kutimbanizga umo waliri, Chiuta, mukujisanguruska iye yekha pa iyo mweneko, wali kupereka kubanthu wanangwa wakujisolera umo bakukhumbira, ndipo pakulongora mazaza ghake, Chiuta wakuberuzgira banthu kwakuyana na vyakusorapo vyawo. Lewis Sperry Chafer and John Walvoord. Major Bible Themes . Grand Rapids: Zondervan, 1975. p. 42.

peji 319  9

1

1. Daniyeli 4.34-35

2. Fumu ndiyo ndi Chiuta, wambura ubudi, mweneuyo wakwenelera chisopo chithu na kumupulikira.

3. Kugarukirika kwa kwa Ufumu wa Chiuta

a. Wagarukirika na murwani wa banthu, Satana

b. Na Banthu bakudankha

II. Kugarukira uko Satana wali kuchita kuchanya, kukwimira kugarukira kwakwamba uko kukaba kwakuruska chomene uko Chiuta kajilenge na kayimire wakakumana nako mucharu chose.

peji 320  10

A. Chipangano chakare chikumulongosora Satana kuti ndiyo ndi Lusifara, Nthanda ya kumlenje, Yesaya 14:12 12 Wawa uli kufuma kuchanya iwe

2 0 /

UFUMU WA CHIUTA

karonga wa Babuloni, Iwe nthanda! Mwana wa Matandakucha. Nadi waponyeka ku charu cha pasi, wa mweneiwe ukathereskanga mafuko gha ŵanthu. 13 Iwe ukatenge mu mtima wako, ‘Nditi ndikwerere kuchanya, kwenekura ndiko ndamkuzenga chizumbe chane, pachanya pa nyenyezi ya Chiuta. Ndamkukhara pa chizumbe pachanya, ku phiri la ku mpoto kutali, uko kukuwungana ŵachiuta wose. 14 Nditi ndikwere pachanya nkhanira pa maŵingu, ndamkujizgora wakuyana waka na Chiuta chikurukuru.’ 15 Kweni wakhizgikira kuno ku malo gha ŵakufwa, ku dindi lakunyang’amira. 16 Para ŵakufwa ŵakukuwona, ŵakukudodoliska, na kulanguruka na za iwe ndipo ŵakuti, ‘Asi uyu ndiyo wakasunkhunyanga charu, na kutenthemeska maufumu?

1

1. Chinthu chakulengeka, labiskani pa Bakolose 1.16

2. Mwa iyo muli wunthu (wonani wunthu wake umo wukawonekera apo wakamyezganga Yesu, labiskani pa Luka 4.1-13)

B. Kabiro kakuru ka uchigaruka wa Satana ukuwonekera kwizira: kukana muwuso wa Chiuta kwizira mukujikuzga, kujikwezga, na nthimbanizgo Yesaya 14.12-17

1. Nditi ndikwelere kuchanya.

2. Nditi ndikwezgenge chizumbe chane kuluska apo wali Chiuta

3. Nditi ndikhare pachanya pa lupiri la wungano wose wa batuba na kukakhara pachanya nkhanira.

4. Nditi ndikwelera kuchanya kumabingu.

5. Nditi ndibenge nga ndi chikurukuru.

/ 2 1

UFUMU WA CHIUTA

6. Umaliro wa Satana wakwamba: vv. 15-17

7. Khumbiro likuru la Satana ndakuti: “nditi ndikwelere kuchanya ndipo nditi ndibenge nga ndi Chikurukuru.”

a. Vya mu Mtendeko 3: kuguzikira kufundo iyi na kaghanaghaniro aka

b. Kabiro ka chigaruka

1

(1) Kujiyimira pawekha (2) Kujiyimira pawekha kuwaro kwa Chiuta (3) Uchikana marango (4) Uzukusi

c. Kujikuzga kwa Satana ndilo ndi jando la uchigaruka mucharu, na kwamba kwa kwananga kose na kuwura urunji mucharu.

C. Nkhondo mucharu chakuchanya: Kwananga kwa Satana na kabiro ka uchigaruka

1. Kuwa kwa bangero (kung’anamura kuti mizimu yiheni panji kuti vibanda), Uvumbuzi 12

2. Kuyezgeka kwa banthu bakwamba mu munda wura wa Edeni

III. Ufumu wa Chiuta ukagarukirika kwizira mukuwura kupulikira kwa Adamu na Eva: Kuwa kwa munthu: Vya mu Mtendeko 3.

A. Kuwa kwa munthu nkhwambura kulongosoreka.

2 2 /

UFUMU WA CHIUTA

1. Bakalengeka mwambura Kalema na kafukwa, kwene bakapusikika

2. Kabiro ka munthu pambere wandawe

a. Bakakharanga mu wene na wene na Chiuta kwa myirayira

b. Bakakharanga mukupwelereka na muchitumbiko cha Chiuta

1

c. Bakapika mazaza pa chilengiwa, kuvipa mazina vilengiwa vyose

d. Bakendanga mu wene na wene na Chiuta muchikaya chiweme chambura kwananga.

e. Bakalengeka mu uweme, kwambura kwananga, bakalengeka mukabiro ka Chiuta, bakaba na kabiro kakufikapo, ndipo bakaba na nkhongono za kupangira udumuliro uweme na kulondezga khumbiro la Chiuta.

B. Kabiro ka mu munda wa Edeni Vya mu Mtendeko 3

1. Manyani umo Satana wakulongosorekera kabiro kake?

2. Kudumbirana kwa Satana na Eva, uyo ndi mana wa banthu wose, pa makani gha khuni la moyo

a. Kunwekera kwa Satana pakugarukira dango la Chiuta, Vya mu Mtendeko 3.4-5

/ 2 3

UFUMU WA CHIUTA

b. Umo munthu wakanyengekera na Satana, Vya mu Mtendeko 3.6-7

3. Kuzirwa na kabiro ka upusikizgi wa Satana pa munthu: wonani mphambano iyo yilipo na pa 1 Yohane 2.16 Pakuti vyose ivyo vili mu charu, makhumbiro gha thupi, ivyo maso ghakudokera na kujitukumura pa ivyo tili navyo kuti vikufuma ku Ŵadada chara, kweni vyose vikufuma mu charu.

a. Bakawona kuti chipaso chikaba chiweme kurya - Makhumbiro gha thupi

1

b. Chakuwoneka makora mumaso – ivyo maso ghakudokera

c. Nkhumbiro la kujiwoneska kuti muli na mazaza – Kujitukumura pa ivyo muli navyo

d. Wonansio na umo vikukozgerana na umo Satana wakamuyezgera Yesu mu Mateyo 4; Mariko 1; Luka 4

C. Umaliro wa Adamu na Eva chifukwa cha kwananga kwawo: kutindibizgika, kusuzgika, kutondeka, uchigoro, mphatukano na nyifwa.

Pa umaliro

peji 320  11

» Chiuta, muwutatu, wakuwusa pachanya pa vyose

» Kuwusa kwake kuli kugarukirika kwizira mu kuwukira kwa Satana muvyaru vya kuchanya, na kwizira mukugarukira na kuwukira kwa banthu bakudankha mu charu.

2 4 /

UFUMU WA CHIUTA

Chonde torani nyengo na umo mungabira nayo pakuzgora mafumbo agha na ghanji agho ghangabapo kufumira muvidiyo. Woneseskani kuti mukuzgora makora mwakufikapo ndipo usange ntchamachitiko, perekani mavesi pakuchitira ukaboni ivyo mwazgora. 1. Kasi Baibulo likulongosora wuli pa muwuso wa Chiuta pa charu chose? Kasi “Kajiyimire” chikung’anamurachi? 2. Usange basambiri ba Vya Chiuta bakuti, “Chiuta wa mu Baibulo ndi kajiyimire,” bakung’anamurachi? 3. Kasi ntchakuzirwa wuli kwa ise kusambizga, mwakulondezga Baibulo na umo likujipanikizgira pa ilo lene, kuti Chiuta wali kulenga vinthu kufumira mu kali kose chara, ( ex nihilo ?) 4. kwakuyana na Mazgu gha Chiuta, kasi ukajiyimire na kuwusa kwa Chuta kukuthaza wuli mucharu chose chapasi, na kuchanya? Longosorani zgoro linu. 5. Kasi mungalongosora wuli “fundo yakugarukira kwa Chiuta” mucharu? 6. Kasi chisambizgo ichi chalongosora wuli ulato na makani gha mulimo wa Satana mucharu? Kasi mukukoleranako nagho? Pachifukwa wuli? s statement? Why or why not? 7. Kugarukira kwa Satana kuli kukhwaska vigaba vibiri mucharu: ndi vigaba wuli ndipo kasi ntchivichi icho chili kuchitika pa umaliro wake? 8. Kasi tingalongosora wuli kuwa/kwananga kwa munthu – pali vifukwa wuli ivyo tingamanya kupereka pa udumuliro wawo pakugarukira muwuso na nkhongono ya Chiuta? 9. Kasi viyezgo vya Satana kwa Hava vikuyana wuli na ivyo Yohane wali kulemba pakulongosora uheni uwo wuli muchara na kabiro kake? (Mwachiyerezgero 1 Yohane 2.16)? 10. Kasi umaliro wa uchigaruka wa Satana kuchanya ukaba wakuti wuli, ndipo kasi kuwura kupulikira kwa Adamu na Eva mu munda wura wa ku Edeni kukiza na vichi? Ndipo basambiri ba vya Chiuta wakukuchema kuti vichi?

Chigaba chakwamba

Mafumbo gha basambiri na Mazgoro ghake

peji 320  12

1

/ 2 5

UFUMU WA CHIUTA

Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta

chigaba chachibiri

Rev. Dr. Don L. Davis

Kugarukira kwa Satana na banthu bakudankha babiri bara kuli kwiziska masuzgo na nthimbanizgo yikuru munthowa zitatu pa kabiro na machitiro gha vinthu: Charu ( kosmos) , Thupi ( sarx) makhumbiro gha thupi, na uheni uwo wuli mucharu ( kakos) Ulato withu muchigaba chachibiri muchisambizgo cha Kugarukirika kwa Ufumu wa Chiuta ngwakuti timuvwirani kuwona vinthu ivi: • Kugarukira kwa Satana na banthu bakwamba mu munda wa Edeni vyatizira na masuzgo na nthimbanizgo yikuru chomene muvigaba vitatu. • Charu (Kosmos) vikuyimira umo charu chikwendera na maluso ghake nga ndi umo chili kumugarukira Chiuta. • Thupi (Sarx) yikwimira thupi na khumbiro ghake ghakwananga, na umo liri kutolera kwananga na vyakulondezgapo vyake ivyo ndi nyifwa ya kuthupi na kuwuzimu. • Kuwusa kwa Satana (Kakos) vikwimira kuponyeka kwa Satana mucharu, Pamoza na bangelo bake (mizimu yiheni, mademoni) umo bakuwusa na kwendeska charu mwanthimbanizgo kufumira munkhongono zawo ziheni.

Chisambizgo Chachibiri mwaufupi

peji 320  13

1

I. Kuwa kwa munthu kuli kwiziska kugarukira kwa munthu na nthimbanizgo mucharu chose ( Kosmos ): kabiro ka banthu na machitiro ghake ngakugarukira Chiuta muvyose

Chigaba chachibiri cha Vidiyo

peji 321  14

A. Kuwa kwiziska uchigaruka, charu chambura khumbiro lakumlondezga Chiuta na kachitiro kakulongora kugaruka na wuchikana marango. Ivi vikuchitika chifukwa chakugaruka uko banthu bakwamba Pamoza na Satana bakachita pamtendeko.

1. Charu chikwenda na maluso gha Satana, na muwuso wake, Mateyo 4.8-10.

2 6 /

UFUMU WA CHIUTA

2. Charu chose chili pasi pa muwuso wa Satana, 1 Yohane 5.19.

3. Mzimu Mtuba wakukhara mukati mwa bakupulikana ndi mukuru kuluska uyo wakuwusa mucharu, Satana, Yohane 4.1-4.

B. Satana uyo ndi murwani mukuru wa Chiuta, wakuwusa mucharu kwizira muwuzukusi, udokezi, na kujikuzga.

1

1. Kabiro kakuzura na kuwukira, viyezgo, na kuwura urunji.

2. Maluso agho ghali kuzura na kuwukira Chiuta

3. Ndondomeko iyo Chiuta mweneko wizamkuyiyeruzga na kuyimazga.

4. Chiuta wakutinkha kabiro ka umo charu chikwendera, Yakhobe 4.4

C. Bamazaza na Bankhongono: Bakuwusa na bamazaza awo bakuwukira Chiuta

peji 322  15

1. Ndondomeko za umo Charu chikwendera vikufumira mu mawupu gha bamazaza na bankhongono banandinandi waka.

2. Mizimu yankhongono za kumidima ndizo zili na mazaza na kuwusa pa umoyo wa banthu.

3. Manyani kuti na umo bakamusuzgira Daniyele na kukorako mazgoro gha malurombo ghake bamazaza aba pa Daniyele 9-10.

D. Ivyo vili kukhazikika pasi pa lufura lwa kendeskero ka chauru ( kosmos) : udokezi, ulyezi, na kujikuzga 1 Yohane 2. 15-17

/ 2 7

UFUMU WA CHIUTA

1. Languro la Fumu ku basambiri bake: mungachitemwanga charu nesi vinthu ivyo vilimo.

a. Wonani zimphindano izo zilipo pakati pa Chiuta na charu.

b. Awo bakuchitemwa charu balije chitemwa cha Chiuta mwa iwo.

2. Charu mwaufupi: wose awo bali mucharu (makhumbiro gha thupi, ivyo maso ghakudokera na kujitukumura pa ivyo tili navyo) kuti vikufuma ku Ŵadada chara, kweni vyose vikufuma mu charu.

1

3. Maluso gha Charu ghakuruta na kujumpha Pamoza na makhumbiro ghake.

4. Suzgo lakwamba illo uchigaruka uli kwiza nalo mucharu mbukazuzi wa udokezi, uryezi na kujikuzga.

II. Kuwa kwa munthu kuli kwizisao kwananga kwizira mumakhumbiro gha thupi ( Sarx ): Kusinthika na kutimbanizgika kwa kabiro ka mathupi gha banthu (pa chifukwa cha kwananga kwa Adamu na Hava). Kabiro kanayi ka kwananga nkhakukhumbikwa chomene kuti tikamanye.

peji 322  16

A. Kwananga kwa munthu payekha - payekha: vyose ivyo vikuchitika, maghanoghano, na mayowoyero pa umoyo withu ivyo ndi vyambura mapokelereko panji vyambura kwa Chiuta na vyambura kumukondwereska.

1. Baroma 3.23

2. Kutondeka kuyaniska nkharo na kabiro ka munthu na khumbiro la Chiuta kwizira muvyakuchitika na mendero.

2 8 /

UFUMU WA CHIUTA

3. Kwananga nga ndi chakulondezgapo cha kuwura kupulikira Chiuta kwa munthu wakwamba awo bakakana kulondezga dango la Chiuta

B. Kabiro ka kwananga: Thupi; kabiro ka kwananga kwa munthu

1. Baroma 5.19

2. Baefeso 2.3

1

3. Kukana muwuso wa Chiuta uko Adamu wakachita kuli kumupa munthu wali yose uyo wakwiza kufumira mumphapu yake ya Adamu kuba wakuperera pa uchandmi wa Chiuta na wakutomboroka wambura wene na wene na Chiuta.

a. Mbumba yose ya Adamu yikuhalira kufumira kwa iyo kabiro ka kwananga.

b. Uchikana marango wa Adamu ukuwonekera mukachitiro kithu, njubi na kaghanaghaniro kithu.

c. Mzimu Mtuba mweneuyo wali mwa msambiri wa Yesu wali yose ndiyo wakupereka nkhongono kubanthu yakutondera machitiro gha thupi, Baroma 8.1-4

C. Kuhara kwananga na kususkika na njubi: njubi iyo yikutisuska chifukwa cha kwananga uko kuli mwa ise chifukwa cha kwananga uko banthu bali kuhara kwa Adamu. Ivi vili nthena chifukwa wuli? (Wonani pa Baroma 5.12-18).

1. Baroma 5.12. kwananga kuli kunjira mucharu kwizira mwa munthu yumoza, ndipo nyifwa nayo yili kwiza chifukwa cha kwananga.

/ 2 9

UFUMU WA CHIUTA

2. Baroma 5.15. banandi bakufwa chifukwa chakwananga kwa munthu yumoza, Adamu

3. Baroma 5.17. Chifukwa cha kwananga kwa munthu yumoza, Adamu, nyifwa yiri kwiza pa banthu wose kwizira mu kwananga kwake.

4. Baroma 5.18. Cheruzgo chili kwiza pa banthu wose kwizira mu kwananga kwa munthu yumoza pera, Adamu

1

5. Chifukwa cha khumbiro lake Chiuta, charu chose, ba Yuda na bamtundu, bali pasi pa kwananga, Baroma 3.9 na Bagalatiya. 3.22.

D. Nyifwa, ndiyo chinthu cha umaliro icho chili kwiza pa munthu chifukwa cha kwananga

1. Baroma 6.23

2. Nyifwa ya kuthupi na ku uzimu

a. Wene na wene na Chiuta wuli kumara

b. Kwanangika kwa ubare na Chiuta na kusezgeka ku chitopoko cha umoyo

3. Kukhumbikwa kwa kuwomboreka: Kuthiska ndopa kwa Yesu Khristu, Yohane 14.6

3 0 /

UFUMU WA CHIUTA

III. Suzgo la chitatu ilo kuwa kwa munthu kuli kwiziska; Kakos : Kwiza kwa Satana na mithenga yake (mizimu yiheni/vibanda) mcharu

peji 322  17

A. Makani gha kukhwaska Mheni (Satana)

1. Nkhongono za Satana ndi zambura mapimiko

a. Wali na nkhongono za nyifwa, Baheberi 2.14.

1

b. Wali na nkhongono zakupereka matenda kubanthu Yobe 2.7.

c. Wali na nkhongono za kusuzgira banthu ba Chiuta, nga ndi umo wakakhumbira kumupeta Petrosi nga ndi tirigu Luka 22.31

2. Satana wakovwirika na Mzimu Yiheni iyo yikumutebetera.

a. Wakusangika pali pose chara (omnipresent) wali na nkhongono zose chara, (omnipotent), wakusangika pali pose chara (omniscient).

b. Kwizira mu mithenga yake wakukhwaska charu chose.

B. Ngwakususka na kwimikana na Ufumu wa Chiuta ( Kakos) : Satana wakutebeta mwakukuzga chigaruka na kuthandazga utesi.

1. Nkhumbiro lakuti wajikwezge mpaka wayanane na Chiuta

2. Yesaya 14.12-14

/ 3 1

UFUMU WA CHIUTA

3. Khumbiro la Satana: wakukhumba kupika ntchindi, uchindami, na marumbo agho ghakumwenelera Chiuta pera

4. Mlimo wa Satana ngakuchombora Chiuta na Ufumu wake

a. Wakukhumba uchindami wa Chiuta kuti wube wake

b. Wakukhumba ntchindi izo ndi za Chiuta pera

1

5. Kasi kujikuzga uku kwakujumpha uko Chiuta wali nako kukuchitika wuli?

C. Mpusikizgi wa charu ( Kakos) : Satana wakutebeta nga ndi mpusikizgi mucharu

1. Paulosi wakupanikizgira mu kalata wake wa ku 2 Bakolinto 4.3-4

2. Ukaboni wa Yesu Khristu mu Yohane 8.44

3. Satana wali na nkhongono za kupusika banthu

a. Satana ndiyo ndi Dada na jando la utesi wose.

b. Upusikizgi ndiwo mbutebeti na mlimo wa Satana.

c. Chisopo chose cha utesi na upusikizgi ntchakufumira kwa Satana

D. Satana ndi mtunduzi wa bakhristu pamaso pa Chiuta: Mlimo wa Satana nga ndi murwani wa bakutemweka ba Chiuta.

3 2 /

UFUMU WA CHIUTA

1. Wakupenjerezga kuchiska bakhristu pakumgarukira Chiuta, kwene bakujikirana nayo.

a. Na ndopa za mwana mberere, Uvumbuzi 12.9-11

b. Na vyombo vya uzimu Baefeso 6.10-18

c. Mwachipulikano mu Mazgu gha Chiuta (chishango cha chipulikano), Baefeso 6.16-17

1

2. Kupambaniska nkhongono za Satana pakati pa bakuponoskeka na bakutayika

a. Kutindibizgikira pasi na kugongoweskeka pa banthu bakuponoskeka

b. Makukhara mukati mwa bakuponoskeka panji kubatonda chara 1 Yohane 2.1-2

3. Mlimo wa Satana wakutundura bakhristu, Uvumbuzi 12.9-11

4. Zgoro pa utunduzi wa Satana: Yesu ndiyo ndi zgoro lithu, 1 Yohane 2.1-2.

Pa umaliro

» Chiuta wa nkhongono zose wakuwusa pa vyose.

» Kuwusa kwa Chiuta kukagarukirika kwizira muchigaruka cha Satana kuchanya, na banthu bakudankha mu munda wa Edeni. » Kugaruka uku kuli kwiza na nthimbanizgo yikuru chomene munthowa zitatu: charu ( kosmos ) makhumbiro gha thupi ( sarx) utebeti wa Satana mucharu ( kakos) .

/ 3 3

UFUMU WA CHIUTA

Chonde jitolerani nyengo pakuwereramo chisambizgo ichi pakuzgora mafumbo agha na ghanyake agho mungasanga kufumira muchisambizgo ichi. Zgorani mwakupnikizgikira na mavesi kufumira muchisambizgo. 1. Suzgo lakwamba ilo likiza chifukwa cha kuwa kwa munthu ndi kosmos . Longosorani pakupereka ching’anamuro cha lizgu ili na vyakuchitika pa mutu uwu? 2. Kasi ndi njani uyo wali mazaza mukachitikiro ka vintu mu kosmos ? Kasi pali ubare wuli pa kukhara kwa Mzimu Mtuba mwa bakupulikana na vyakuchitika mu kosmos ? 3. Kwakuyana na Mpostole Yohane, kasi ndi vinthu wuli vitatu ivyo charu icho ntchambura Chiuta na maluso ghake chikuwoneska kuwura kwake Chiuta mu kendero na katebetero kake? Longosorani? 4. Kasi pali ubare wuli pakati pa munthu mweneuyo wakutemwa charu na Chiuta, wise wa Fumu yithu Yesu Khristu? Longosorani? 5. Utebeti wa Satana mucharu ( Sarx) ukwimira vyakulondezgapo vya Satana apo wakiza mucharu. Kasi kabiro na katebetero aka kakwimira vichi? 6. Kasi ndi vigaba wuli vinayi ivyo vikukhwaska kachitiro ka sarx ivyo sono vikuchitika mu banthu pali pose chifukwa cha kuwa? 7. Kwakuyana na chisambizgo ichi, kasi chinthu chikuru chomene icho chili kwiza na “kuwa” ntchivichi? Kasi suzgo la kakos lili kwiza na vichi pa umoyo wa banthu pa makani gha nyifwa, ulwari, na chofyo pa umoyo wa bakupulikana? 8. Kasi ndi vinthu wuli vitatu ivyo kakos , kwakuyana na Baibulo, vikugarukira muwuso wa Chiuta? Kasi kupulikiska kakos kukutovwira wuli pakupulikiska masuzgo agho misumba yithu na nkhondo ya uzimu kuno kulero?

Kuweleramo Chigaba chachibiri

Mafumbo gha basambiri na mazgoro ghake

peji 323  18

1

KUBAMBIKIZGA

Chisambizgo ichi chakhwaska fundo za unenesko izo zikukhwaska kuwusa kwa Chiuta, na uchigaruka wa Satana na kuwukira kwa banthu bakudankha, Adamu na Hava. ³ Chiuta muwutatu, YAHWEH (Dada, Mwana, na Mzimu Mtuba) ndiyo ndi Chiuta kajiyimire, wakuwusa kuchanya na pasi, mweneuyo wali kulenga vyose kufumira pambura kanthu ( ex nihilo) ku uchindami wake .

Fundo zikuru – zikuru mwa ufupi

peji 323  19

3 4 /

UFUMU WA CHIUTA

³ Nga ndi Mlengi na mweneko vyose, ukajiyimire wa Chiuta wuli kujinthika mwa iyo mweneko, ndipo wukuwonekera mu milimo yake mu chilengiwa na katebetero kake mu mbiri. ³ Kuwusa kwa Chiuta na ufumu wake vikagarukirika, pakwamba na mwakuwonekera na Satana apo wakamuwukira Chiuta kuchanya. ³ Chinthu chikuru chomene icho chikuwonekera mukugarukira kwa Satana ndi kujikuzga; khumbiro lake lakukhumba kukwera kuluska Chiuta na kupokera ntchindi na marumbo ivyo vikumwenelera Chiuta pera. ³ Uchigaruka wa Satana ukamalira mukuwa kwa bangelo banandi awo bakamrondezga mukugarukira kwake, na viyezgo, kuwura kupulikira na kugaraukira kwa Adamu na Eva mwadara waka mu munda wa Edeni. Kugarukira uko kukachitika kuchanya na pasi kukuchemeka kuti “kuwa” ³ Vyakulondezgapo vyakwamba vyakuwa vikapereka nthembo ku charu ndipo charu chikamba kwenda mwa maluso ghakugarukira ( kosmos) . Kabiro ka charu umo chiliri pasono, kwambura Chiuta, chikwenda munkhongono za uryezi/uzukusi (banthu bakukhumba kuti vyose vibe vyawo pa iwo bekha), udokezi (kukhumba kuti kali kose kabe kako), Kujikuzga (kukhumba kuyana na Chiuta). ³ Chinthu chachibiri icho kuwa kuli kwiza nacho ndi nkhutimanizgika kwa kabiro ka banthu ( sarx ). Kutimbanizga na kugadabura vinthu mukabiro ka munthu, ivyo vili kwiza na kwananga kwa munthu wali yose payekha – payekha. Banthu bakukhumba kufiska makhumbiro ghathupi na vyamucharu. Banthu bali kuhara kabiro ka kwananga kwizira mukwananga kwa Adamu na Hava, nyifwa ya kuthupi na kuwuzimu. ³ Chinthu chachitatu icho kuwa kuli kwiza nacho mucharu, icho ntchikuru chomene, ndi kwiza kwa Satana na kutimanizga kendero ka charu na maluso ghake ghakunjizga banthu mukwananga Pamoza na kendeskero kacharu mumaluso ghake ( kakos) Satana mweneuyo sono wakutebeta mucharu pakuba mupusikizgi na mutunduzi wa bakutemweka ba Chiuta. Kwizira mwa Yesu Khristu, tikumutonda Satana na nkhongono ya Mzimu Mtuba kwizira mundopa na mu Mazgu gha ukaboni withu (cf. 1 Yohane 4.4; Uvumbuzi 12.9-11).

1

/ 3 5

UFUMU WA CHIUTA

Sono ndi nyengo yakuti mudumbirane na banyinu pa kuzgora mafumbo agho muli nagho Pamoza na banyinu. Mukughanaghana na za ivyo mwasambira, kasi ndi mafumbo wuli agho ghakumwizirani mumaghanoghano ghinu? Panji mafumbo agho tamunozgerani ghangaba ghakovwira kuti mupulikiske fundo zose izo mwasambira muchisambizgo ichi. * Kasi mukupulikiska wuli ching’anamuro cha Chiuta Kayimire mucharu icho chilije urunji ndipo chili kuzura na kugarukira Chiuta? * Kasi mbunenesko umo Baibulo likusambizgira kuti kabiro kithu sono kali ntheura chifukwa tili kuhara kwananga kwa Adamu na Hava nakutiso ntchifukwa chakuti Satana wali kumugarukira Chiuta? Longosorani. * Kasi ntchivichi imwe mukuleka kupulikiska pa makani gha Kuwa kwa munthu? Kasi pali icho muchali mundapulikiske pakupulikiska makani gha kosmos , sarx , na kakos ? * Kasi mukusuzgika kupulikiska makani gha kugarukirika kwa muwuso wa Chiuta? Kasi usange Chiuta ngwa nkhongono zose, ntchifukwa wuli, na Satana wuwo, kugarukira na kususkana na muwuso wake? * Kasi Chiuta ntchakwenelera kuti Chiuta warange banthu chifukwa chakwananga uko Adamu na Hava bali kuchita, kuleka kubalanga chifukwa cha ivyo iwo bali kuchita? Kasi fundo iyi nja unenesko wuli? * Kasi pali mphambano wuli pakati pa banthu bakuzgoka bakumrondezga Yesu Khristu na awo mbambura kuzgoka? Kasi awo bali kuzgoka bachali kukoreka mkoli na Satana, nkhongono ya kwananga, na viyezgo vya mucharu? Pali vilwero wuli, malayizgo, vitumbiko na vyawanangwa ivyo Chiuta wali kupereka kwa ise mwakuti tikhare mukuwusa kwake kuno kulero? Kuno kulero, kuli bachinyamata banandi awo bakusuzga na kwambiska vivurupi mumisuma yithu. Banthu banandi bambura na kafukwa kali kose bakukhalira muwofi chifukwa cha uchitiro wa banyamata aba. Suzgo ndakuti banyamata banandi awo bakuchita vivurupi vyantheura balije mbumba yili yose padera pa mawupu ghantheura agha. Chitemwa, na kujipereka kukusangika pakati pa bawukirano aba nanga wuli bakujumpha mumaurwirwi ghanandi. Pakulabiska vyakuchitika na ivyo baukirano aba bakujumphamo, kasi ivyo mwasambira muchisambizgo chajumpha vikumupani umanyi wuli pa kabiro ka munthu na Mawupu gha uchigebenga mukati mumisumba

Kutorapo lwande kwa basambiri na vyakulondezgapo vyake

peji 323  20

1

MAKANI GHA CHIYEREZGERO

1

peji 323  21