Chiuta Mwana, Buku la Msambizgi

Libwe ilo Bazengi Bakalikana lazgoka la Pachinkhodya

THE URBAN

Chiuta Mwana

MINISTRY INSTITUTE Utebeti wa WORLD IMPACT, INC.

Visambizgo Vya Mlongozgi

Buku 10 Vya Chiuta na Midauko

TUMBUKA

ULONGOZGI KWA MSAMBIZGI

Chiuta Mwana

Buku 10

Vya Chiuta na Midauko

Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose:

WAKIZA MUCHARU

Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose:

WAKAKHARA NA UMOYO PA CHARU

Yesu, Mesiya na Fumu pa Vyose:

WAKAFWA

Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose:

WAKAWUKA NDIPO WIZENGESO

Visambizgo ivi vili kufumira mukufukafuka kwa nyengo yitali chomene na wupu wa The Urban Ministry Institute (TUMI) ndipo nkhwakukanizgika kulembaso na kuguliska panji kutandazga kwambura kuzomerezgeka. Wupu wa TUMI ukupereka wovwiri kuwose awo bakukhumba kutebeteska mlimo wawo pa kutandazga ivangeli na kukuzga Ufumu wa Chiuta. Chonde dumbilanani na balongozgi binu na umo mungasangira kuzomerezgeka na beneko ba mlimo uwu. Usange mukuhumba kupulika na kumanya vinandi labiskani pa www.tumi.org and www.tumi.org/license.

Visambizgo vya Capstone Buku 10: Chiuta Mwana: Buku la Msambizgi ISBN: 978-1-62932-171-4 © 2005, 2011, 2013, 2015. The Urban Ministry Institute. Mazaza ghose ghali mu mawoko ghawo. Kulemba ka kwamba mu 2005, kulemba kachibiri mu 2011, Kulemba kachitatu mu 2013, Kulemba kachinayi 2015. © 2017 Tumbuka Translated by Rev. Vincent Kalua Edited by Damaseko Nyirongo Kupanga fotokope, kutandazga panji kuguliska buku ili na mabuku ghanyake wose nkhwakukanizgika, pekha – pekha usange mungasanga kuzomerezgeka kufumira kwa beneko ba mlimo uwu pa 1976 Copyright Act. Kuzomerezgeka kungasangika kufumira ku: The Urban Ministry Institute, 3701 E. 13th Street, Wichita, KS 67208. Wupu wa The Urban Ministry Institute ndi utebeti wa World Impact, Inc. Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka mukung’anamulira uku ghafumira mu Baibulo la Chitumbuka la kulembeka na wupu wa Bible Society of Malawi, P. O. Box 740, Blantyre, Malawi, United Bible Societies, 1981

Mndandanda wa Visambizgo

Visambizgo Mwawufupi Nkhani ya Mlembi wa Buku

3 5 7

Jando la Chisambizgo

Vyakukhumbikwa muchisambizgo

15

Chisambizgo Chakwamba Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose: Wakiza Mucharu

1

47

Chisambizgo cha chibiri Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose: Wakakhara na umoyo pa charu

2

89

Chisambizgo cha chitatu Yesu, Mesiya na Fumu pa Vyose: Wakafwa

3

129

Chisambizgo cha chinayi Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose: Wakawuka ndipo wizengeso

4

163

Ndondomeko

257

Kusambizgana ndondomeko ya visambizgo vya Wupu wa Capstone

265

Chisambizgo chakwamba: Vyakulemba vya Msambizgi

273

Chisambizgo chachibiri: Vyakulemba vya Msambizgi

283

Chisambizgo chachitatu: Vyakulemba vya Msambizgi

289

Chisambizgo chachinayi: Vyakulemba vya Msambizgi

/ 3

CHIUTA MWANA

Mbiri ya Mlembi

Rev. Dr. Don L. Davis ndi mlongozgi wa wupu wa The Urban Ministry Institute na wachibiri mlara kwa Prezidenti wa World Impact. Wali kusambira kufumira ku sukulu ya Wheaton College na Wheaton Graduate School, ndipo wakamalizga masambiro ghapachanya gha digiri la Mazgu gha Chiuta mu chilimika cha 1988 ndipo wakalutirizga pakutora masambiro ghapachanya nkhanira muchilimika cha 1989, muvigaba vya Masambiro gha Baibulo na ghakusanda Mazgu gha Chiuta. Wakalutirizga kusambira mpaka wakafika pa uDokotara pa Mazgu gha Chiuta kufmira kusukulu ya University of Iowa School of Religion. Nga ndi mlongozgi mulala wachibiri wa World Impact, wakulabilira masambiro gha banthu awo bakusambira kutebeta mukati mumsumba, kupanda mipingo, baliska mumisumba na balongozgi ba mipingo ya misumba pakapharazgiro kaweme na awo bakupulika kutumika kuti bakabe mamishonare. Wakulongozgaso wupu uwu pa masambiro ghakuchitira pa intaneti pamoza na utebeti wapakati pa bakayidi wa Prison Fellowship, the Evangelical Free Church of America, na wa Church of God in Christ. Pakuba munthu uyo wali kupokera vyawanangwa vinandinandi waka pa nkhani ya masambiro, Dr. Davis wasambizga mumalo ghanandinandi waka pa visambizgo vyakupambana – pambana. Wali kulemba mabuku ghanandi pa visambizgo vyakulekanalekana pa makani gha Chiuta. Wai kusambizga kusukulu nga ndi Wheaton College, St. Ambrose University, the Houston Graduate School of Theology, University of Iowa School of Religion, na the Robert E. Webber Institute of Worship Studies. Wali kutorapo lwande likuru chomene pa kulemba visambizgo vya wupu uwu wa TUMI vya Capstone Curriculum , wali kulembaso buku la Black and Human: Rediscovering King as a Resource for Black Theology and Ethics . Dr. Davis wali kutorapo lwande lukuru chomene pakusambizga mumawungano gha Promise Keepers, theological consortiums ya kusukulu zikuru – zikuru za University of Virginia Lived Theology Project Series. Wali kupokera chawanangwa cha Distinguished Alumni Fellow Award kufumira ku sukulu ya University of Iowa College of Liberal Arts and Sciences muchilimika cha 2009. Dr. Davis na membara wa Society of Biblical Literature, na American Academy of Religion.

/ 5

CHIUTA MWANA

Jando: Kunjizganamo muvisambizgo

Tikumutawuzgani muzina la Yesu Khristu wa ku Nazareti! Kabiro na milimo ya Yesu wa ku Nazareti ndi vinthu ivyo vikudumbika chomene pakati pa bakhristu, muvisambizgo na muwutebeti. Ntchakkusuzga chomene kuti banthu bapharazge Yesu usange kabiro kake kali kujinthika pa vinthu vyambura kupulikiskika na kuzomerezgeka pakati pa bakupulikana. Usange banthu bakutondeka kupulikiska icho wakaba, wali na umo mlimo wake ukabira na umo ise tikumuwonera kuno kulero. Vinthu vyose vili pachofyo pakawonero kithu ka umo iyo waliri chifukwa ndicho chitopoko na nthcindamira ya kalabiskiro na kupulikiskiro kithu ka umoyo, nyifwa yake, chiuka chake, na kukwera kwake kuluta kuchanya na apo wakuweraso. Buku ili likulongora uchindami wake, milimo yake na kumovwirani kukoreska icho Baibulo likusambizga na umo iye waliri ndipo ivi ndi vinthu vyakuzirwa chomene kuwose awo bakusambira kuba basambiri bake na kumutebetera iye. Muchisambizgo chakuzirwa ichi tikwenera kughanaghanira pakudankha kuzirwa kwa chipulikano cha bapostole apo tikusambira na za Chiuta Mwana (Christology), chomenemene umo chisambizgo chikuperekera na kuwoneska umo Khristu waliri na milimo yake: kukomwa kwake (wunthu wake, kufwa kwake pa mphinjika chifukwa cha ise) kuthuwuskika kwake (kuwuka kwake, kukwera kwake na chigomezgo chakwizaso kwake munkhongono zake). Tikusanda wunthu wa Yesu Khristu na kabiro ka ubiri ako kakaba mwa iyo: kutivumbulira ise uchindami wa Dada na kutiponoska kukwananga na nkhongono za Satana . Tikulabiska visambizgo vya utesi vikuruvikuru ivyo vikususka wunthu wa Yesu Khristu, na kulabiska nkhongono izo zili na kabiro ka wunthu wa Yesu pa masambiro gha vya wu Chiuta. Tilabiskenge pa kuyuyurika na kuchomboreka uko kukamchitikira Yesu na Kaghanaghaniro kakupambanapambana pa makani gha kuwombokwa kwa banthu ako kakukhwaska nyifwa yake. Pa umaliro, tilabiskenge vigaba vibiri ivyo vikukhwaska kuthuwuskika kwa Yesu, kuwuka kwake kubakufwa na kukwera kwake kuya ku ba Dada . Tijarenge masambiro ghithu pakulabiska makani gha kwizaso kwake mu uchindami wake, kweruzga kwake vyaru vyose na kuwusa kwake nga ndi Fumu mu Ufumu wa Chiuta.

- Rev. Dr. Don L. Davis

/ 7

CHIUTA MWANA

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

• Baibulo • Visambizgo vya Capstone vili kupatula mabuku agho ghakutebeteskeka muvisambizgo vyake. Tikumuchiskani kubazga, kusanda na kutorapo lwande pa ivyo mwasambira. Chifukwa cha kwiza kwa technology mabuku ghanandi ghali pa intaneti, ichi ndicho chifukwa tabika mabuku ghithu pa malo agha www.tumi.org/books ndipo mungasanga mabuku ghithu ghanandi agho mungabazga. • Pakukhumbikwaso mapepara na vyakulembera • Kelly, J. N. D. Early Christian Doctrines. 5th ed. San Francisco: HarperCollins, 1978. • -----. Early Christian Creeds. 3rd ed. London: Longman, 1972. • Kereszty, Roch and A. J. Stephen Maddux. Jesus Christ: Fundamentals of Christology. Staten Island, NY: Alba House, 2002. • Witherington, Ben. The Jesus Quest: The Third Search for the Jew of Nazareth. 2nd ed. Downers Grove: InterVarsity, 1997. • Wright, N. T. Who Was Jesus? Grand Rapids: Eerdmans, 1992. • Yoder, John Howard. Preface to Theology; Christology and Theological Method. Grand Rapids: Brazos Press, 2002.

Mabuku ghakukhumbikwira na Vya Virwero vinji

Mabuku Ghakusazgirapo

8 /

CHIUTA MWANA

Magiredi na Malikisi ghake

Vyakukhumbikwa pa Kusambira

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande

30% 10% 15% 15% 10% 10% 10%

90 pts 30 pts 45 pts 45 pts 30 pts 30 pts 30 pts 300 pts

Mayeso

Mavesi gha pa mtima Mlimo wa kujima Mazgu Mlimo wa utebeti winu

Kubazga na Mlimo wakutolera kunyumba

Vilingwa vya umaliro

Malikisi ghose: 100%

Vyakukhumbikwa pa kupereka giredi

Kusangika mukalasi ntchakukhumbikwa chomene. Kujomba kukalasi ntchambura mapokelereko ndipo vikukhizga giredi linu. Usange muli na chifukwa chakwenelera chomene kuti mujombe kukalasi, Chonde manyiskani basambizgi binu kwambura kutondeka. Usange mwajomba, woneneseskani kuti mufufuze kufumira kubanyinu, milimo iyo bali kupika ndipo muwoneseske kuti mwachita mwakwenelera. Visambizgo vinandi ivyo vikukhwaska chisambizgo ichi, vikuchitika mwakudumbirana. Mwantheura, mukwenera kuwoneseska kuti mukutorapo lwande chomene pakudumbiranan kuli kose. Kalasi lili lose liyambenge na vilingwa vifupi waka kufumira pa fundo zakufumira muchisambizgo. Nthowa yiweme chomene yakunozgekera mayeso nkhuweleramo mu buku la basambiri na ivyo mukulemba pakusambira. Mazgu ghakusunga pamtima ngakukhumbikwa chomene muchisambizgo ichi na muwutebeti winu, kweniso nga ndi munthu wakupulikana apo mulongozga mpingo. Pali mavesi ghachoko waka agho mukwenera kusunga, kwene nga kuzirwa chomene mukabiro kake. Nyengo yose ya chisambizgo mukhumbikwenge kuphara mavesi agho mwasunga pamtima kwizira mukuphara panji kulemba. Mazgu gha Chiuta ndi chitebetero cha Chiuta pakukhozga mtebeti wa Chiuta pa mlimo wuli wose uwo wali kubachemerako (2 Timoti. 3.16-17). Kuti mumanye kufiska vyakukhumbikwa pa kusambira uku, mukwenera kusankha chipaturo na kupanga kafukufuku ka kwenelera (kubazga, kusanda mwakujima malemba). Kusambira kwinu kupereke vyakulemba vyambura kujumpha mapeji ghankhonde muwutari apo mukulabiska pa chigaba chimoza cha Mazgu gha Chiuta pa ivyo mwasambira muchisambizgo ichi. Ndi khumbiro lithu na chigomezgo chithu ntchakuti muti mufikengepo chomene pa fundo yakuti Mazgu gha

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande pamasambiro

Vilingwa

Mavesi gha pamtima

Mlimo wa Kujima Mazgu gha Chiuta

/ 9

CHIUTA MWANA

Chiuta ghakumanya kusintha na kukhaska umoyo winu na umoyo wa banthu awo mukubatebetera. Apo mukwendamo muchisambizgo, mukwenera kuba bakujipereka pakusanga chipaturo chifupi chomene pa mutu uwo mwajisankhira kuti muwusambire mwakufikapo. Ndondomeko ya mlimo uwu yili pa peji 10 mpaka 11 ndipo yidumbikenge makora pakwambilira pa chisambizgo ichi. Ivyo tikukhazga ndi vyakuti basambiri batebeteskenge ivyo basambira pa umoyo wawo wa dazi na dazi pa utebeti wawo. Msambiri wakukhumbikwa kuti wanozge mwakulemba, makani gha utebeti wake uwo ukurongora fundo izo wasambira na umo wamkutebetera kuwaro. Ndondomeko ya umo vinthu vikwenera kubira vilikulembeka pa peji 12 ndipo vidumbikenge mwalwana lose. Mlimo wa mukalasi na wakutolera kunyumba, wakupambana – pambana ungaperekeka munyengo yamasambiro kufumira kumusambizgi winu panji kulembeka mu buku linu. Usange muli na mafumbo pamakani agha, pa ivyo vikukhumbikwa fumbani asambizgi binu. Ntchakuzirwa chomene kuti basambiri babazgenge ivyo bapika kuti babazge kufimira mu Baibulo na mumabuku ghanji mwakuti banozgekere visambizgo na vidumbirano vyawo. Chonde perekani ivyo mwabazga, kufumira mu buku la msambiri, sabata na sabata. Pali mwabi wakupokera malikisi ghakusazgirapo kwa awo babazga mwakusazgirapo pa mlimo uwo mwapika. Pa umaliro wa visambizgo, msambizgi winu wampaninge vilingwa vya umaliro, ivyo mwamulizgira kunyumba. Mufumbikenge fumbo lakumovwirani kuti muweleremo mu ivyo mwasambira mu visambizgo ivi na umo vikumovwilirani pa umoyo winu na mu utebeti winu. Msambizi winu wamphaliraninge dazi lakuperekera mlimo winu. Magiredi agha ndiwo ghaperekekenge mumasambiro agha pa umaliro wa masambiro, na kubikika pa buku magiredi gha msambiri wali yose: A - Pachanya kwakuruska D - Wakwera B - Pachanya F - Watondeka C - wachita makora I - Waferuka Malemba ghabenge na vilongolero vyakuti wachita mwankhongono wuli ndipo magiredi agha ndigho ghabikikenge pamoza mwakuti musange giredi linu la umaliro. Mlimo wuli wose uwo mwapereka mwakuchedwa kwambura kupereka Kuchonga vilingwa

Mlimo wa Utebeti

Kutorapo lwande mu kalasi na Mlimo yakukachitira kunyumba

Vyakubazga

Vilingwa vya umaliro vyakutolera kunyumba

1 0 /

CHIUTA MWANA

chifukwa chakupulikikwa umukhizgireninge giredi linu. Ntheura nkhwakwenelera chomene kuphara kubasambizgi binu vifukwa ivyo mwatondekera kuchita mlimo munyengo yake.

Mlimo wakujima Mazgu gha Chiuta

Nga ndi mlimo winu pakutorapo lwande pa masambiro ghinu muvisambizgo vya wupu wa Capstone CHIUTA MWANA , mukhumbikenge kuti muchite mlimo wakujima malemba (Kubazga na kusanda Malemba) pa chimoza mwa chipaturo pa mabuku agho ghaperekeka apa:  Yohane 1.14-18  Tito 2.11-14  Baheberi 1.5-14  Baheberi 2.14-17  Bakolose 1.13-20  1 Timoti 3.16  Bafilipi 2.5-11 Ulato ukuru chomene wa mlimo wakujima ngwakumupani mwabi wakuti mujime chipaturo icho chikuyowoya na kuphara na za kabiro na wunthu wa Yesu Khristu, Mwana wa Chiuta. Ulongozgi wa chikhristu wuli kujinthika pa unenesko uwo wukusangika mwa Yesu Khristu. Ntchambura machitiko kuba mutebeti wakufikapo wa Chiuta apo tikujintha chipulikano chithu pa chisambizgo cha utesi. Mukayowoyero kakufikapo, ujira pa kupulikiska umo Yesu waliri kungapereka masuzgo ghakuru chomene na umo tingatebetera na kurongozga banthu. Mu kalata wa Paulosi kwa Bakolose wakuzomera kuti ndi Yesu Khristu mweneuyo ndi ntchindamira ya utebeti wake, “28Ntheura ŵanthu wose tikuŵapharazgira Khristu, tikuŵachenjezga ŵanthu wose na kuŵasambizga na mahara ghose mwakuti tiŵapereke kwa Chiuta kuti ŵaŵenge ŵakufikapo mwa Khristu.” (Bakolose 1.28). Utebeti wa chikhristu ukwenda makora panji mwakutondeka pa chifukwa cha umo banthu bakupokelera Mazgu gha Chiuta na umo ghakuyowoyera na za Chiuta Mwana, Yesu Khristu. Mwantheura, mlimo wa utebeti uwu umupeninge mwabi wakutebeteska chimoza mwa vipaturo ivyo vyaperekeka pachanya apo nga ndi lufura lwakumovwirani kupulikiska kuzirwa kwa wunthu wa Yesu Khristu. Apo mukubazga na kusambira limoza mwa mavesi agho ghaperekeka pachanya apo, khumbiro lithu ndakuti kubazga, kusambira na kusanda kwinu vimovwiraninge kusanga umanyi wunandi pa kabiro na uchindami wa Yesu Khristu mweneuyo tili kujipereka na kufwililirapo pa kumutebetera. Unenesko ngwakuti, kuba murongozgi mukhristu nkhuba wakukozgana na Yesu Khristu (1 Bakorinto 11.1; Bafilipi 2.5; Baroma 8.29). Khumbiro lithu ndakuti Mzimu Mtuba wamupeninge ungweru wakuti mumumanye Yesu Khristu mwakuti mumanye kumutemwa chomene mu Mzimu na muwunenesko, kumupulikira na mtima wose mukwenda nayo nga ndi msambiri

Ulato

/ 1 1

CHIUTA MWANA

wake, na kumutebetera mwakukondwa nga ndi mtebeti wake apo mukurongozga banthu bake mu Mpingo winu. Mlimo uwu wagona pakusanda Mazgu gha Chiuta (Bible study project) ndipo kuti muchite makora mumlimo wakujima, mukwenera kuba wakujipereka kupulikiska ching’anamuro cha chipaturo icho mwapasika, mukabiro kake. Usange mwamanya icho chipaturo chikung’anamura, ndipo mungamanya kuzuwuramo fundo izo zikutikhwaska tose, na kuziyaniska na ivyo vikuchitika pa umoyo withu. Nthowa yipusu ya vigaba vitatu, yingamovwirani mukusambira kwinu Mazgu gha Chiuta apo mukuchita mulimo wakujima: 1. Kasi Chiuta wakayowoyangachi kubanthu awo bakaghapokelera Mazgu agha pakudankha/pamtendeko? 2. Pali fundo wuli izo ndi za unenesko kubanthu wose, ku miwiro yose, izo tikusambira kufumira muchipaturo icho tabazga? 3. Kasi Mzimu Mtuba wakutifumba kuti tichitechi na fundo izo tasambira apa, kuno kulero, mu umoyo withu na muwutebeti withu? Usange mwazgora makora mafumbo agha mukubazga, kusanda na kusambira kwinu Mazgu gha Chiuta, apo ndipo muli bakunozgeka kulemba makora mlimo winu wakujima. Mwachiyelezgero: 1. Lembani ivyo mukuwona kuti ndiwo ndi mutu panji fundo yikuru kufumira mu ivyo mwabazga. 2. Lembani mwa ufupi ching’anamuro cha ivyo mwabazga (mungalemba vyose ivi muparagarafu yimoza panji zibiri, panji mungalemba mwawufupi icho mwasanga pa vesi lili lose). 3. Lembani fundo yimoza panji zitatu pa ivyo mwasambira pa wunthu na mlimo wa Yesu Khristu 4. Pharani na umo fundo izo mwasambira zikukhwaskira vinthu ivi: a. Umoyo winu wa Uzimu na umo mukwendera na Yesu Khristu b. Umoyo na utebeti winu mu mpingo winu c. Vinthu ivyo mukukumana navyo muchikaya mwinu na muwukhaliro winu mwachisanisani Mwakuti muvwirike makora mumasambiro ghinu, bazgani mabuku nganji nga ndi ma komentare na ghanyakhe ghanandi agho basambizgi binu bangamanya

Mndandanda wa visambizgo na Kabiro kake

1 2 /

CHIUTA MWANA

kumovwirani nagho. Kumbukirani kuwoneska uko mwatora ivyo mwalemba. Mwakovwirika na basambizgi binu, soranipo nthowa yimoza yakulongorera uko mwatora fundo yinu. Bazgani vinandi mundondomeko kuwumaliro kwa buku ili. Woneseskani kuti mlimo winu wakujima wuli na vinthu ivi: • njakulemba makora • mwasanda na kujima mavesi agho ghaperekeka pachanya apo. • mwapereka munyengo yake. • mwalemba mapeji 5 • mwalondezga ndondomeko iyo yaperekeka pachanya apo • Yikulongora umo makani agho mwajima ghakukhwaskira umoyo withu wa dazi na dazi na utebeti withu. Chonde kunjirikizga uku kungamusuzganinge panji kumupani wofi chara chifukwa uwu ndi mlimo wakusanda na kujima Mazgu gha Chiuta (Bible Study Project). Ivyo mukwenera kulongora muvyakulemba vinu mbumanyi wakuti muli kubazga, kusanda na kujima mavesi agho muli kupika. Mulongore ivyo mwasanga mwawufupi, ching’anamuro cha chipaturo, fundo zikuruzikuru izo mwasambiramo, na kuviwoneska umo vikukhwaskira umoyo na utebeti winu wa dazi na dazi. Mlimo wa kujima wuli na malikisi ghakukwana 45, ndipo yikuyimira 15% ya giredi lose la muchisambizgo chose, ntheura woneseskani kuti mlimo winu uwu walembeka mwalwana na mwakulongora umanyi wakusanda na kujima. Pakuti mazgu gha Chiuta ngamoyo ndipo ngakuchitachita na nkhongono. Ngakuthwa kuruska lupanga lwa wuyi kosekose. Ghakuporota na kuya kagaŵa pakati pa umoyo wa munthu na mzimu, na pakati pa marunga na wongo wuwo. Ghakumanya kweruzga maghanoghano na dazgo la mu mtima. (Baheberi 4.12). Mpostole Yakhobe wakadidimizga chomene pakabiro kakuchita mazgu kuluska kughapulikizga waka na kuwura kughachita chifukwa kuchita ntheura nkhujipusika waka. Tikuchiskika kuchita Mazgu gha Chiuta, na kughapulikira. Usange tikkuleka kuchita ntheura, Yakhobe wakusachizgira kuti tikuyana waka na munthu mweneuyo wakulabiska pa galasi kwene wakuleka kuchita nga ndi umo galasi likumuphalira kuchita. Mukachitiro kali kose, munthu wali yose uyo wakuchita Mazgu gha Chiuta ngwakutumbikika (Yakhobe 1.22-25). Mlimo wa Utebeti (Ministry Project)

Kuchonga na Kupereka magiredi

Ulato

/ 1 3

CHIUTA MWANA

Khumbiro lithu likuru nkhanira ndakuti mutebeteske ivyo mwasambira pa umoyo na pa utebeti winu. Mwantheura, chinthu chikuru na chakuzirwa chomene pa masambiro agha nkhulemba mlimo winu wa utebeti (Mlimo Ukuru) apo mulongorenge ivyo mwasambira. Pali nthowa zinandi izo mungafiskira mlimo uwu wamasambiro. Mungasankha kwendamo mlimo winu pamoza na munyinu, panji mungawunjika banthu pamoza na kubasambizga mwakwenda nawo pa ivyo mwasambira. Muli banangwa kusankha umo mungachitira mlimo winu. Pakwamba pa chisambizgo ichi, mukwenera kusankha mlimo uwo muyimengepo pa kuremba mlimo winu ndipo mubaphalire basambizgi binu. Nozgekerani makora pambere nyengo yindamare kukana kupuvya. Pa umaliro wa kunozgekera kwinu, lembani na kupereka kubasambizgi binu ivyo mwalemba. Chiyelezgero cha mlimo winu ukuru ungaba ntheura: 1. Zina linu 2. Malo agho mukachitirako mlimo winu na banthu awo mukatebeta nawo 3. Ivyo mwalemba mwawufupi, ivyo mukakumana navyo na umo banthu bakapulikira apo mukachezganga nawo. 4. Ivyo mukasambirapo pa ivyo mukakumana navyo Mlimo ukuru (Mlimo wa utebeti) wuli na ma malikisi 30 ndipo ukwimira 10% ya mamalikisi ghose gha masambiro ghinu ghose.

Ndondomeko na Chisambizgo mwaufupi

Kupereka Giredi

/ 1 5

CHIUTA MWANA

Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose Wakiza Mucharu

CHISAMBIZGO CHAKWAMBA 1

peji 265  1

Tampokelerani muzina la Yesu Khristu! Pa umaliro wakubazga, kusambira, kusanda na kuyezga kutebeteska ivyo mwasambira, mukwenera kumanya kuchita ivi: • Kuphara na kurongosora kuzirwa kwa chipulikano cha Bapostole pa kumusambira Yesu (Christological studies.) • Pharani makora ching’anamuro cha kumusambira Yesu (Christology) ndipo muphare mwachisanisani kuzirwa kwake pa masambiro ghithu nga mbalongozgi ba Mpingo. • Longorani makora umo Chipulikano cha Bapostole chikovwilira pakaghanaghaniro kithu pa masambiro ghithu gha vya Chiuta apo tikumusambira Yesu pakulabiska mlimo wa Yesu, chomenemene muvigaba vibiri; kuchomboreka na kuyuyurika kwake, (kuzgoka kwake kuba munthu na kufwa kwake pa mphinjika) na kukwezgeka kwake (kuzguka kwake, kukwera kwake na chigomezgo chakwizasso kwake mu nkhongono) • Perekani ndondomeko ya umo kumusambira Yesu (Christology) kuliri kwakuzirwa kwa ise ba kuno kulero awo bakutebeta pakati pa banthu bakupambana pambana, pakuwona kuti umo kapulikiskiro kapya ka umo Yesu waliri kangativwilira ise pakuphara na kupharazga Chitemwa cha Chiuta ku banthu na laghizgo la uchindami wake. • Pharani mwakupulikikwa makora vigaba vikuruvikuru vya kabiro ka Yesu Khristu pambere wandize mucharu, nga Mazgu mweneuyo wakabako (preexistent Word or Logos,) pakutebeteska chipulikano cha Bapostole mwakuti mupulikiske uChiuta wa Yesu. • Perekani ndondomeko zitatu izo zikurongora kubapo kwa Yesu pambere wandize mucharu nga ndi umo Mazgu gha Chiuta ghakurongolera kuti wakabako kare pambere wandize mucharu. Wakabako nga ndi Chiuta Mwana, kuwuzimu pamoza na Chiuta mwakuyana waka na Chiuta nga ndi uyo bamuchipangano chakare bakamulindiliranga kwakuyana na uchimi, ndipo ndi mweneuyo wakiza mucharu apo wakatora thupi (incarnate), Mazgu gha Chiuta mweneuyo wakatora thupi, Chiuta mu munthu.

Ulato wa Chisambizgo

peji 266  2

1

1 6 /

CHIUTA MWANA

• Perekani ndondomeko na kususka visambizgo vya utesi vibiri ivyo vikukana uChiuta wa Yesu Khristu, ndipo muphare kuzirwa kwake kwa uzimu wa Yesu Khristu pa chipulikano chithu na–kuba basambiri ba Yesu.

Fumu yane na Chiuta wane

Kujipereka

Yohane 20.19-29 9Nyengo ya mise pa zuŵa leneilo lakudanga mu sabata, ŵasambiri ŵakawungana pamoza mu nyumba. Iwo ŵakajarako ku miryango chifukwa chakopa ŵaYuda. Ntheura Yesu wakiza, wakimilira mukati mwawo, ndipo wakati kwa iwo, “Mutende uŵenge namwe.” 20Wakati wayowoya ntheura, wakaŵarongora mawoko ghakhe na mu mbambo. Ŵasambiri ŵakakondwa pakuwona Fumu. 21Yesu wakatiso kwa iwo, “Mutende uŵenge namwe! Nga ndi umo Ŵadada ŵakanditumira ine, ndimo nane nkhumutumirani.” 22Wakati waŵayowoyera ivi, wakaphutira muvuchi pa iwo wakati, “Pokererani Mzimu Mutuŵa. 23Wose awo mukuŵagowokera zakwananga zawo, zikugowokereka, ndipo awo mwareka kuŵagowokera, kuti zikugowokereka chara.” Kuwura kugomezga kwa Tomasi 24Tomasi, yumoza wa ŵasambiri ŵakhe 12, mweneuyo wakachemekanga kuti Didimo, kuti wakaŵa pamoza na ŵanyakhe chara para Yesu wakiza. 25Ntheura ŵasambiri ŵanyakhe ŵakamuphalira ŵakati, “Tayiwona Fumu.” Kweni Tomasi wakati kwa iwo, “Kwambula kuti ndiwone mabamba gha mizumali mu mawoko ghakhe, na kukhwaskamo mu mabamba ghara na munwe wane, ndiposo kwambula kuti ndiŵike munwe wane mu lwegha lwakhe, kuti nditi ndipulikanenge chara.” 26Ghakati gharutapo mazuŵa ghankhonde na ghatatu, ŵasambiri ŵa Yesu ŵakawunganaso mu nyumba. Tomasi nayo wakaŵa pamoza nawo. Miryango yikaŵa yakujarika, ndipo Yesu wakiza, wakimilira mukati mwawo ndipo wakati, “Mutende uŵenge namwe.” 27Ntheura Yesu wakati kwa Tomasi, “Zanga nawo kuno munwe wako, wona mawoko ghane. Nyoroska woko lako ukhwaske mu lwegha lwane kuti ureke kukayika, kweni ugomezge.” 28Tomasi wakamuzgora wakati, “Fumu yane, na Chiuta wane!” 29Yesu wakati kwa iyo, “Kasi wapulikana chifukwa wandiwona? Mbakutumbikika awo ŵandawone kweni ŵakupulikana.” Pambere ise nga mbalongozgi na batebeti ba Khristu tindambe kuyitebetera Fumu yithu pa kubatebetera banthu, tikwenera kwamba na kuba banthu bakuyisopa. Kuyitemwa Fumu Chiuta withu ndicho chinthu chakwamba na chakuzirwa chomene ndipo ndili ndi dango lapachanya nkhanira (cf. Mateyo 22.30 ff.), ndipo wose awo bakuyitemweseska Fumu kwambura kusidako baperekenge kusintha mu umoyo wa banthu, mummbumba zawo, babwezi bawo na muvikaya vyawo nanga nkubarwani bawo wuwo. Kasi chakuzirwa chomene pa kachitiro aka ntchivichi? Tomasi, yumoza wabasambiri ba Yesu wakuphara chinthu chakuzirwa chomene pakabiro ka Yesu na umo wakasinthira vinthu. Apo iye pakabavye, Yesu wakawonekera kubasambiri bake. Ndipo iye wati wapulika kuti Yesu wazguka ndipo

peji 266  3

1

/ 1 7

CHIUTA MWANA

wabawonekera, Mwakuzura na nkhayiko na wofi, wakasuska ndipo wakapangana kuti wangazomerezga chara za chiwuka chake pekhapekha wamuwone na maso. Wakapanikizgira kuti usange wabika mawoko ghake mumabamba gha Yesu ndipo wapulikanenge na kugomezga kuti Yesu wazguka nadi. Yesu wakawonekera kubasambiri bake apo Tomasi wakabapo. Yesu wakafiska vyose ivyo Tomasi wakakhumba. Yesu wakamuchema Thomas kuti wize na kunjizgamo munwe wake mumabamba ghake. Ndipo Tomasi wakazgora mwakugomezga na kupanikizga kuti Yesu ndi Fumu na Chiuta wakati, “Fumu yane na Chiuta wane.” Icho chikamba mwa Tomasi nga ndi nkhayiko na kupenjerezga vyakuwoneka na maso vikazgoka chipulikano chakukhora icho sono tose pamoza na basambiri ba Yesu tikwimapo. Chiuta mphanyi wangupereka ungweru mu mitima yithu na mukaghanaghaniro kithu kwizira mu Mazgu gha Chiuta mwakuti timanye kumuwona Yesu wa ku Nazareti nga ndi umo waliri mwakuti nasi tibangure nga ndi umo Tomasi wakachitira. Tifikepo pakumuwona Yesu kuti ndiyo ndi Fumu yithu na Chiuta withu. Pa umaliro wakuphara chipulikano cha bapostole, rombani lurombo ulu: Chiuta wa wuchizi, ndimwe bamuyirayira ndipo Mazgu winu wa myirayira wakatora thupi mwa Mariya apo wakajipereka kwa imwe kuti mumutebeteske. Nozgani mitima yithu apo tikulira kwizaso kwake; tovwirani kukhora muchipulikano na muchigomezgo na mukutebetera mwakugomezgeka mwakuti timpokelere apo wakwiza na Ufumu wake. Mwa Yesu Khristu Fumu na mweruzgi wa charu chose mweneuyo wakukhara wamoyo na kuwusa pamoza na imwe, Chiuta yumoza. Amen

1

Chipulikano cha Bapostole na Kuromba

~ Presbyterian Church (U.S.A.) and Cumberland Presbyterian Church. The Theology and Worship Ministry Unit. Book of Common Worship. Louisville, KY: Westminister/John Knox Press, 1993. p. 177.

Kulije vilingwa

Vilingwa

kulije

Mavesi gha pamtima

palije

Kupereka Mlimo

1 8 /

CHIUTA MWANA

KUKHWASKANA

Palije chifukwa chakubira pakatikati

Pakulabiska nthowa yakusambizga banthu Mazgu gha Chiuta, banthu banji bakuwona kuti palije chifukwa chakubira pakatikati pakalabiskiro na kapulikiskiro ka Yesu Khristu ndipo banji bakuwona kuti ntchakuzirwa kuba waka pakatikati kwambura kutorapo lwande. Banji bakuzomerezga kuti kumusambira Yesu nkhwakuzirwa chomene kuruska visambizgo vyose pa kusambira vya Chiuta. Banji bakuwona kuti ntchambura kwenelera kukwezga chomene chisambizgo cha kumusambira Yesu kuruska visambizgo vinyake. Makani ghakumusambira Yesu ( Christomonism) agho ghakulongosora kuti munthu wangamanya kudidimizga wunthu wa Yesu Khristu na kujumphizga umo mzere pa kaghanaghaniro na kayowoyero kithu tingamanya kunjira mukusambizga vya utesi pa kabiro ka Yesu Khristu. Pakumusambira Yesu, tikwenera kujibikira mphaka yiweme apo tikuwona umo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoyera pakuti umu ndimo tikwenera kumulabiskira Khristu. Tiyelezgere kuti mukalasi umo banthu bakusambira vya Chiuta, musambizgi wakuyezga kulongosora na makani gha umo ubare uliri pakati pa baYuda na chikhristu. Wakaphara kuti Yesu ndiyo ndi nthowa yakurutira ku ba Dada. Pakulongosora umo chikhristu chili kujinthikira lufura lwake pa chiyuda, mumbiri yake, chipulikano chake, na mumalemba gha ba Yuda, msambizgi wakaphara kuti banji bakhristu bali na kaghanaghaniro kakuwelera chomene na umo bakupulikanira. Wakasuska chomene fundo yakuti chikhristu pera ndicho ntchisopo chakwenelera ndipo ndicho pera kwizira mwa Yesu icho chikupereka ubare wakwenelera na Chiuta. Kwa iyo wakawonanga kuti kuliso visopo vinyake ivyo ndi vyakwenelera. Mwachiyelezgero, usange tikuzomera kuti chisopo cha chiyuda ndilo ndi lufura lwa chikhristu ndiko kuti chiYuda nacho ntchisopo chakwenelera pamaso pa Chiuta. Kasi imwe mungasuskana nayo wuli musambizgi uyu. “Kujintha pa lufura lwambura kunjira makora!”

1

1

2

Ndi nyengo yakuruta munthazi

Banthu banandi muchikhristu bakupulikana kuti nyengo yakupangira vismbizgo vipya muchikhristu yili kujumpha. Apa kuti bakung’anamura kuti kusambira vya Chiuta muchikhristu kuli kujumpha chara. Kweni, bakudidimizga fundo yakuti banthu sono bali kuvuka kupulika banthu bakupindana pa fundo zamwaka. Banthu kuti bakupwelerako chara na umo fundo zikawumbikiranga na kuzengeka kwene bakukhumba kupulika vinthu ivyo vingabazenga. Tikwenera kuphara

3

/ 1 9

CHIUTA MWANA

fundo zakuzirwa na zakuzenga umoyo wa banthu. Tikwenera kuyima chomene pa fundo ya umo banthu bangamuwonera Khristu, icho wali, icho wizamkuba kunthazi na apo wizamkwizaso.

Yesu, Mesiya na Fumu pa vyose: wakiza mucharu Chigaba chakwamba: Vyakwambilira (Prolegomena) pa kumusambira Yesu Khristu

CHISAMBIZGO

Rev. Dr. Don L. Davis

1

Chipulikano cha Bapostole chikupereka mwawufupi na mwakufikapo chipulikano chithu pa wunthu, umoyo na mlimo wa Yesu Khristu. Chisambizgo cha Khristu, panji kuti “Christology” chikukhwaska kufufuza mwakufikapo umo Baibulo likuyowoyero za Khristu, chomenemene mukukhumba kuvwira kuti timuwone Khristu, muvigaba vibiri, kukomwa kwake (kuba munthu, kuzgoka kwake kuba munthu na kufwa pa mphinjika chifukwa cha ise) Kukwezgeka kwake (kuzguka kwake kubakufwa, kukwera kwake na chigomezgo chithu apo wamkwizaso munkhongo zake). Yesu Khristu ndiyo ndi lufura lwa chipulikano cha chikhristu (1 Bakorinte. 3.11). Chikhristu chili kwima pa kupaturika, na kabiro ka Yesu Khristu wa ku Nazareti. Tikwenera kugomezga kuzomerezga na kupokelera chisambizgo ichi na umo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoyera na kwiza kwake muthupi, minthondwe yake, kutora malo ghithu (atonement) na kuwuka kwake vikutipa ise kupulikiska na kugomezga umo tikwenera kusopera. Usange tareka kugomezga mwantheura chipulikano chithu chose ntchawaka. Bakhristu bangapambana umo ubatizo ukwenera kuperekekera panji udindo wa banakazi mu mpingo panji umo uchimi ukwenera kuperekekera. Kwene chkhristu cheneko, palije kanthu mpingo uwo banthu balimo, unenesko ngwakuti vyose vikwima pa lufura lwa uChiuta wa Yesu Khristu.

Chigawa Chakwamba: Chisambizgo Mwaufupi

~ Bruce Demarest, Jesus Christ: The God-Man . Eugene, OR: Wipf and Stock Publishers, 1978. p. 28.

2 0 /

CHIUTA MWANA

Ulato withu muchigaba ichi cha, Vyakwambilira mu chisambizgo cha kumusambira Yesu ( Prolegomena for the Study of Christ), ntchakuti mumanye kuwona ivi: • Chipulikano cha Bapostole ntchakuzirwa chomene pa chipulikano cha chikhristu, apo tikusanda ivyo Mazgu gha Chiuta ghakusambizga na za Khristu Yesu (Christology) • Chisambizgo cha kumusambira Yesu (Christology) ntchakuzirwa chomene pamasambiro ghithu nga mbalongozgi ba chikhristu mu mpingo, chomenemene na umo chikutovwilira pakujintha kapulikiskiro kithu ka nkhani yose ya chisopo na chipulikano chachikhristu. • Chipulikano cha Bapostole ndicho chikukhubirizga kaghanaghaniro kithu umo tikuwonera Yesu, wunthu na uChiuta wake, milimo yake na umoyo wake. Chikutovwiraso umo tikuwonera vigaba vyake vibiri: kuyuyurika na kutombozgeka kwake (i.e., kuzgoka kwake kuba munthu na kufwa kwake pa mphinjika pa chifukwa cha ise tabanthu) na kukwezgeka kwake (kuzguka kwake, kukwera kwake na chigomezgo chakwizaso kwake munkhongono zake). • Masambiro ghasono ghakumusambira Yesu (Christology) ghangatovwira tabalongozgi kuti tiphare makora makani ghachitemwa cha Chiuta ku banthu na kupereka ukaboni wakwenelera na wakufikapo ku banthu na kuwuchindami wake.

1

I. Kuzirwa kwa chipulikano cha Bapostole apo tikumusambira Yesu

Kulabilira Vidiyo Ndondomeko yakwamba

A. Ching’anamuro cha kumusambira Yesu (Christology)

1. Christos = Messiya, Khristu, wakuphakazgika; logos = kusambira umanyi, umanyi wachinthu (study of, knowledge of)

2. Umunthu wa Khristu ndiwo ndi ntchindamira ya chipulikano cha chikhristu mukabiro kakupambana na umo kuliri muchisopo chinyake chili chose. Ubare uwo ulipo pakati pa Khristu Yesu na chikhristu ntchimoza mwa vinthu vyakuzirwa chomene muchisopo ichi. Usange mukuwuskapo Budda muchisopo cha Buddihism panji usange mukuwusakapo Muhammad kuchisilamu, chisopo chose chilutilirenge kubapo nanga pabevye banthu awo bakambiska.

/ 2 1

CHIUTA MWANA

Kwene usange mwawuskako Yesu Khristu pa chisopo cha chikhristu ndikuti chisopo nacho chibevyenge ching’anamuro ndipo chisopo nacho ndikuti chamalira penepapo. Ubapo wose wa chisopo cha chikhristu chagona pa Khristu Yesu. Kwambura iyo Khristu palije chosopo. ~ Sinclair Patterson in William Evans. The Doctrines of the Bible . Chicago: Moody Press, 1974. p. 53.

3. Masambiro ghakumusambira Yesu na milimo yake ntchinthu chakukhumbikwa chomene pa chipulikano cha chikhristu na mumachitiro ghake ghose.

1

a. Umoyo wamuyirayira nkhumumanya Chiuta Dada na Mwana wake Yesu Khristu, Yohane 17.3.

b. Kupulikiska Chiuta na ndondomeko yake ya chiponosko vilikujinthika pa umunthu wa Yesu Khristu, 1 Yohane 5.20.

Kuzirwa kwake kweneko kungamanya kupulikiskika pekhapekha usange ubare wake na banthu awo wakababikiramo bakuwupulikiska makora. Kwakuyana na vinthu ivyo vili kubikika muwutebeti wake mucharu, ulato wa Chiuta na laghizgo lake ku banthu bake bina Israyeli vikufiskika. Yesu ndiyo ndi wali kwiza kuzakachita na kufiska ivyo banthu ba muchipangano chakare nesi bakuphakazgika bawo, zintchimi, basofi, na mafumu bakatondeka kuchita. Kwene bakabalaghizgika kuti yumoza wakuphakazgika wa Chiuta wati wizenge kufumira mukati mwawo ndipo wati wanozgenge na kufiska ivyo wose bali kutondeka kufiska. Mukaghanaghaniro aka, Yesu waku Nazareti ndiyo ngwakuphazgika wa Chiuta na nkhongono zake (Milimo 10.38) mwakuti wabe Mesiya panji kuti Khristu (Yohane 1.41; Baroma. 9.5). Ndiyo ndi ntchimi ya unenesko (Mariko 9.7; Luka 13.33; Yohane 1.21; 6.14), Msofi (Yohane 17; Baheberi), na Mafumu (Mateyo. 2.2; 21.5; 27.11), nga ndi umo tikuwonera ubatizo wake (Mateyo. 3.13ff.) na umo wakatebeteskera Yesaya 61 (Luka 4.16-22). Pakupokera kuphakazgika uku na kufiska kwake umesiya wake, wakupokera kufumira kubanthu ba munyengo yake udindo wa Khristu (Mariko 8.29) na Mwana wa Davide (Mateyo. 9.27; 12.23; 15.22; cf. Luka 1.32; Baroma. 1.3; Uvumbuzi 5.5). ~ R. S. Wallace. “Christology.” Elwell’s Theological Dictionary . Electronic ed. Bible Library . Ellis Enterprises, 1998-2001.

2 2 /

CHIUTA MWANA

4. “ Banji bakuwona kuti fundo yakuti chiponosko chili mwa Yesu yekha mbunenesko chara. ” Kwene kwakuyana na chipulikano cha chikhristu, umanyi wa kumumanya Chiuta wuli kubikika mwa yesu pera. kumumanya Chiuta na kupokera chiponosko kuli mwa Chiuta pera kwizira mwa Yesu yekha. Kugowokereka kwa zakwananga kufumira kwa Chiuta kuli mwa Yesu yekha pera mweneuyo ndi Mesiya Yesu wa ku Nazareti.

a. Yohane 4.22

1

b. Baroma 9.4-5

c. Vya mu Mtendeko 49.10

d. Yesaya. 2.3

5. Kaghanaghaniro kinu na za Yesu (umo mukumuwonera Yesu) ndiko kukumubikani kumalo uko mukwenelera, pa sono na ku umoyo wa myirayira, Yohane 8.21-24.

B. Kuzirwa kwa chipulikano cha Bapostole pa kumusambira Yesu

Chiuta mweneko wakazgoka kuba munthu mwakuti wapereke umoyo wa myirayira ~ Ignatius, (c. 105, E) 1.58. David W. Bercot, ed. A Dictionary of Early Christian Beliefs . Peabody: Hendrickson Publishers, 1998. p. 93.

1. Chipulikano cha Bapostole chikutipa maghanoghano gha Bapostole na umo bakamuwoneranga Yesu: (“Apostolicity.”)

2. Chipulikano chikutipa chisambizgo cha umo Baibulo likuyowoyera na kusambizga za Yesu Khristu

3. Chipulikano chikutipa ise mlingo weneko wa chipulikano cha chikhristu na umo balongozgi bakaghanaghaniranga na za Yesu Khristu.

peji 268  4

/ 2 3

CHIUTA MWANA

II. Vigaba vibiri vya uvumbuzi wa Yesu Khristu: Kuyuyurika na kukwezgeka kwake kwa Mwana wa Chiuta (Bafilipi. 2.5-11 nga ntchiyelezgero cha kumusambira Yesu (Christology)

A. Chigaba chakwamba: Kuyuyurika kwa Khristu ( kwiza kwake mucharu na kufwa kwake ) , Bafilipi 2.6-8

Bakhristu bakurondezga jando la chisopo chawo kufikira pa Yesu Khristu kuba mwati na jando la chisopo chawo. Wakuchemeka kuti Mwana wa Chiuta chikurukuru. Kukuyowoyeka kuti Chiuta wali kwiza kufumira kuchanya. Wakatora thupi na kujivwarika wunthu chiheberi, Mariya ndipo wakakura nga ndi mwana wa munthu. ~ Aristides. (c. 125, E) 9. 265. Ibid. pp. 93-94. Chiuta chikurukuru! Mwana wakufikapo! Mwana mweneuyo wali mu b a Dada na Dada mwa mwana……Chiuta Mazgu, mweneuyo wakazgoka munthu chifukwa cha ise ~ Clement of Alexandria (c. 195, E) 2.215. Ibid. p. 95. munthumbo ya mwanakazi wa

1. Chiuta wa muyirayira wa kuchanya mu umunthu wa Yesu Khristu mwana wa Chiuta wakajiyuyura na kujikhizga ku uchindami wake na kwiza mucharu chapasi.

1

2. Wakalabiska pakuyana kwake na Chiuta kuba chinthu chakuchikanilira chara kwene wakachisezgera pamphepete

3. Wakajizgora kuba wambura kanthu, na kujitolera kabiro kamuzga

4. Ntheura, nga ndi munthu, wakajiyuyura mukabiro kake kose na kumupulikira Chiuta mpaka kunyifwa pamphinjika mwakusuzgika na kukomwa.

B. Chigaba chachibiri: Kukwezgeka kwa Khristu ( Kukwera kwake kuruta kuchanya na kuba Fumu ) , Bafilipi 2.9-11

1. Kuyuyurika na kuchefyeka kwa Mwana wa Chiuta mweneuyo wakakhomeka pa mphinjika wali kuwuskika kubakufwa na kukwezgeka na ba Dada kubikika pa malo ghapachanya nkhanira, ghantchindi, gha uchindami, na gha mazaza ghakuwusa nga ndi Fumu pa chilengiwa chose.

2. Chiuta wali kumukwezga Yesu, wali kumupa zina lapachanya lakujumpha mazina ghose.

2 4 /

CHIUTA MWANA

3. Pa zina la Yesu zina lili lose lizamkugwada na kupereka ntchindi kwa Yesu

4. Lilime lili lose lizamkuzunura kuti Yesu ndi Fumu, kwali munthu wakhumbe panji waleke kukhumba.

5. Kukwezgeka kwake (Kujikamirika, kuphara pakweru, na kuzomerezga kwa munthu wali yose kuti Yesu ndi Fumu) viperekenge ntchindi na uchindami kwa Chiuta mweneuyo wali kumukwezga mwana wake pachifukwa chakujipereka na kufwa kwake pa mphinjika.

1

III. Makani gha kumusambira Yesu kubalongozgi mu Utebeti

Zina la Khristu likusangika kuli kose, likugomezgeka kuli kose, likusopeka kuli kose ndipo likupika ntchindi kuli kose ndipo likuwusa kuli kose mucharu ~ Tertullian (c. 197, W) 3.158. Ibid. p. 93.

A. Visambizgo vya utesi na nthimbanizgo zawo: khumbiro lilipo ku awo bakukhumba kuwona visambizgo vya utesi ivyo vikufumira kubarwani ba Khristu ndipo bali na khumbiro lakuvimarizga kwizira muwumanyi uwo wulipo pakumumanya makora Yesu Khristu na kumupharazga kubanthu wose.

1. 1 Timoti. 4.1-3

2. Kumusambira Yesu kukutovwira ise pakutipa nkhongono izo zitivwirenge kumanya utesi uwo ulimo munyengo zithu kuno kulero Yohane 8.31-32.

B. Suzgo la uchiburumutira wa kuwuzimu: Suzgo ili likwiza chifukwa chakuti pali banthu awo bakureka kumanya kuti Yesu wali kupika mazaza na Chiuta ghakuwusa pa charu ndipo wakupereka kusuturika na kutonda kuwose awo bakupulikana nayo.

1. 2 Timoti. 4.1-5

/ 2 5

CHIUTA MWANA

2. Kumusambira Yesu kungavwira kubwangandura ufumu wa Satana na kwiziska kutonda pa ufumu wa murwani. Banthu mangasanga kungweruka na kumupulikira Yesu 2 Bakorinto 10.3-5.

C. kukhumbikwa kwa kusambizga barongozgi: Ntchakukhumbikwa chomene kuba na balongozgi awo bakufiska khumbiro la Khristu na nkhongono na lwana lose.

1. Yeremiya. 23.1-2, 4

1

2. Kumusambira Yesu kungavwira balongozgi kujintha basambiri mu unenesko wa Chiuta na mapangano gha ufumu wake, Bakolose. 2.6-10.

D. Kuruta munthazi kwakupharazgika kwa Ivangeli mumisumba: Nkhwakukhumbikira chomene kuti banthu awo bakusambizga na kupharazga uthenga uweme mwa nkhongono na kchipulikano basambizgike na kulongozgeka makora mwakuti bamanye kuchita ntchito yawo makora.

1. Milimo 1.8

2. Kumusambira Yesu kungavwira chomene kupereka nkhongono kubanthu zakupharazgira uthenga wa chiponosko munthowa yipya, ku banthu awo bandafikirike na uthenga wa chiponosko.

a. Yohane 8.28

b. 1 Petrosi. 3.18

c. Yohane 12.32

2 6 /

CHIUTA MWANA

Paumaliro

» Kumusambira Yesu (Christology) ndi masambiro ghakukhwaska kumumanya Yesu, umunthu waake, na milimo yake. » Chipulikano cha Bapostole chikuzenga chipulikano na chigomezgo chithu umo Baibulo likusambizgira za Yesu, kujikhizga kwake ku uchindami wake kwiza mucharu apo wakababikira (Incarnation) (kuyuyurika kwake), na kukwezgeka kwake kufumira apo wakawuka kubakufwa, na kuba na udindo wapachanya pa chilengiwa chili chose, kuba Fumu pa vyose » Yesu ndi Mazgu gha Chiuta agho ghakazgoka thupi, Mesiya mweneuyo ntchimi zikachima muchipangano chakare pakuphara za kwiza kwake mucharu. Chonde jitolerani nyengo pakuzgora mafumbo agha pamoza na ghali ghose agho muli nawo. Chisambizgo cha kumusambira Yesu ntchakukhumbikira chomene pachigaba chili chose cha umoyo withu nga mbasambiri ba Yesu. Usange tingapulikiska makora chisambizgo ichi, umunthu wake na mlimo wake ndipo tingamanya kumusopa makora Chiuta. Mafumbo agho tapereka apa ngakumovwirani kuti muweleremo chisambizgo makora na ulato wakuti mupulikiske ivyo mwasambira na kovwirika apo mundapulikiske. Woneseskani kuti mazgoro ghinu ghakhozgereka na mavesi. 1. Kasi lizgu lakuti Khristu (“ Christos ”) na Visambizgo vya kumusambira Yesu (“Christology?” ) vikung’anamurachi? Ndipo kasi ndivyakovwira wuli pa chipulikano na pakatebetero kithu? 2. Kasi ise nga mbakhristu tingapulikiska wuli kayowoyero ka Yesu kakuti ndiyo ndi mponoski na Fumu pavyose? 3. Kasi ntchamachitiko kuti Chiuta wali kujivumbura kwizira muvisopo vinyake na baponoski banyakeso nga ndi umo wali kujivumbulira kwizira mwa Yesu Khristu? Kasi ichi chikung’anamurachi kwa ise usange tikupharazga kubanthu bamtundu wakupambanapambana nga ndi umo viliri muvikaya vithu? 4. Kasi Chipulikano cha Bapostole chikutovwira wuli kupulikiska kabiro ka umunthu wa Yesu Khristu na mlimo wake? Kasi chipulikano cha Bapostole chikutovwira wuli kupulikiska umo Baibulo likusambizgira za Yesu Khristu?

1

Chigaba chakwamba

Mafumbo gha basambiri na mazgoro ghake

peji 269  5

/ 2 7

CHIUTA MWANA

5. Kasi ntchinthu chakuzirwa wuli kuzomerezga kuti Mazgu gha Chiuta ndiwo ghabe na mazaza pachisambizgo chili chose chakukhwaskana na Yesu Khristu? 6. Longosorani kabiro kabiri ka Yesu Khristu ivyo vili mukuyuyurika na kukwezgeka kwa Yesu Khristu? Bikanimo mavesi mumazgoro ghinu. 7. Perekani vifukwa pa kuzirwa kwa Chisambizgo cha Kumusambira Yesu Khristu, wunthu wake na milimo yake?

1

Yesu, Mesiya na Fumu pa Vyose: Wakiza mu Charu Chigaba chachibiri: Yesu nga Mazgu ghakabako lilo mwaka pambere Mtendeko (Preexistent Logos)

Rev. Dr. Don L. Davis

Yesu wa ku Nazareti ndi mwana wa Chiuta, ndipo pambere wandize mucharu na ulato wakuvumbura na kurongora Chiuta kubanthu na kuponoska banthu na chilngiwa, wakabako kale pambere mtendeko undabeko. Wakabako nga ndi Mazgu gha Chiuta (preexistent Word or Logos.). Kubako kwa chiyamwaka kukulongoreka mu Baibulo, kweniso kabiro kake nga ndi Chiuta Mwana, uzimu wake apo ngwakuyana waka na Chiuta. Wakuwonekaso nga ndi Mesiya mweneuyo ntchimi za muchipangano chakare zikachima kuti wizenge. Wakiza mucharu nga ndi Mazgu mweneuyo wakatora thupi, Chiuta munthu. Ulato withu muchisambizgo ichi cha, Khristu, Mazgu uyo wakabako Chiyamwaka (Preexistent Logos,) ngwakuti mumanye kuwona ivi: • Baibulo likusambizga mwakufikapo kuti Yesu wa ku Nazareti, pambere wandize mucharu, wakabako nga njumoza wa wutatu, Mazgu mweneuyo wakabako pambere mtendeko (the preexistent Word or Logos). Chisambizgo ichi chikukhozgeka muchipulikano cha Bapostole, vyakulembeka vyakare ivyo vikupereka mwawufupi na mwakupanikizgira ivyo tikugomezga na kupulikana pa uzimu na uChiuta wa Yesu Khristu. • Ubapo wa Yesu Khristu chiyamwaka na umunthu wake vikuyowoyeka na kubikika pakweru mu Baibulo, chakwamba nga ndi Chiuta mwana, munthu wa uzimu wakuyana waka na Chiuta nga ndi Mesiya mweneuyo wakaluvyika kwizira mu uchimi wa zintchimi muchipangano chakare kweniso nga mweneuyo wakiza na kutora thupi, Mazgu wakazgoka thupi, Chiuta mu Munthu.

Chisambizgo chachibiri mwawufupi

peji 269  6

2 8 /

CHIUTA MWANA

• Usange banthu bakukana uChiuta na umunthu wa Yesu panji kuleka kupulikiska, ndikuti chisambizgo chawo nthautesi. Visambizgo vyautesi vibiri ivyo vikukana uChiuta na uzimu wa Yesu Khristu ivyo tiwonenge muchisambizgo chithu ndi Ebionism na Arianism, vyose vibiri vikugadabura na kukana kuti Yesu ndi Mwana wa Chiuta. • Kupulikiska, kukhozga na kukondwelera uzimu wa Yesu ntchinthu chakuzirwa na ntchindamira ya chisopo chithu na kuba basambiri ba Yesu. Kuphara unenesko wa Yesu kuti ndi Mwana wa Chiuta vikulutilira kuba vyakuzirwa chomene muchigaba chili chose cha umoyo withu wa chipulikano na kuchitira ukaboni kwithu mucharu.

1

I. Mazgu (logos) wakabako chiyamwaka (pambere mtendeko) nga ndi umo Baibulo na chipulikano cha Bapostole vikuyowoyera

Chigaba chachibiri cha Vidiyo Ndondomeko ya chibiri

A. Kuzirwa kwa Chipulikano cha Bapostole pa chisambizgo chakumusambira Yesu (Christology)

Pambere utebeti wa Yesu undayambe, tingayowoya kuti ba Yuda bakalindizganga kuti kwizenge mponoski, mungero mukuru, panji Chiuta mweneko wizamkwiza munthowa yinyake. Pakati pajumpha vilimika 100, vinthu vyose ivi vikafiskikira mwa munthu yumoza pera, Yesu Khristu mweneuyo wakiza kufumira kuchanya na kutora thupi. Ignatius wakayowoya na za Yesu mwakudunjika chomene ndipo wakati, “Chiuta withu, Yesu Khristu, mweneuyo ndi Khristu” (Baefeso. 18.2 1 ; Baroma. 3.3 2 ), ndipo wakarongora umo kumusambira Yesu (Christology) kuli kuvumbukwira makora mu chipulikano cha Bapostole. “Kuli ng’anga yumoza pera, mweneuyo ndi thupi na uzimu, wakababika kweniso wakababika chara, mweneuyo ndi Chiuta mu munthu, umoyo weneko mu nyifwa, mwana wa Mariya kweniso mwana wa Chiuta, chambura machitiko kweniso chamachitiko, Yesu Khristu Fumu yithu” (Baefeso 7.2 1 ). Munyengo ya vilimika 100, vyakuphara vya chipulikano cha bakhristu vikamba kuwoneka.

1 Kalata wa Ignatius’ ku BaEfeso.

2 kalata wa Ignatius’ ku Baroma.

~ James G. G. Dunn. “Christology.” The Anchor Bible Dictionary . D. N. Freedman, ed. (Electronic ed.). Doubleday: New York, 1996.

/ 2 9

CHIUTA MWANA

B. Vyakuyowoya ivyo vikurongora ubapo wa Yesu Khristu pambere Mtendeko (Jesus’ preexistence)

1. “Tikupulikana na Fumu yimoza pera, Yesu Khristu”: Chipulikano cha Bapostole chikuphara kujipereka kwithu kwa Yesu wa ku Nazareti kuba Fumu na Mesiya.

a. Yesu ndiyo ndi ntchindamira ya chipulikano chithu, Baheberi. 12.1-2.

1

b. Mwa iyo pera ndimo tili na umoyo wa muyirayira, 1 Yohane 5.11-13.

c. Palije kuruta kwa Chiuta kwambura kuba pa ubare na Chiuta kwizira mwa iyo Yohane 14.6.

2. “Mwana wa Chiuta Kananda”: Chipulikano cha Bapostole chikuphara ubare wapadera na umwana iwo Yesu wali nawo kwa Chiuta.

a. Yesu wali na ubare wapadera chomene na Chiuta Dada. (1) Masalimo 2.7 (2) Baheberi. 1.5

b. Yesu njumoza na Chiuta Dada. (1) Yohane 10.30 (2) Yohene 1.1 (3) Yohane 17.21

c. Yesu ndi Mesiya, Mwana wa wakutumbikika. (1) Mariko 14.61-62 (2) Luka 22.70

3 0 /

CHIUTA MWANA

3. “Chiuta wakufumira mwa Chiuta, ungweru wakufumira muungweru, Chiuta waunenesko wakufumira kwa chiuta waunenesko, Chipulikano ch Bapositole chakuzomera kuti Yesu wa kuNazareti wakufumira kwa Chiuta pachifukwa chakuti wakuyana waka na chiuta mu kabiro kose nga ndi umo Chiuta Dada waliri.

Search, then, and see if the divinity of Christ is true.

~ Tertullian (c. 197, W) 3.36. David W. Bercot, ed. A Dictionary of Early Christian Beliefs . Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. p. 96.

a. Tito 2.13

b. Baroma. 9.5

1

c. 1 Yohane 5.20

4. “Mwana wake kananda, wambura kulengeka”: Chipulikano chikuphara kuti Yesu ndi mwana Kananda wa Chiuta wambura kulengeka panji kupangika; ubare wa Chiuta Dada na Mwana ngwapadera nkhanira.

a. Vinthu vyose vili kulengeka mwa iye, iye mweneko ndiyo nkhabiro ka Chiuta kakufikapo Bafilipi. 2.6

b. Yesu pakuba mwana wake kananda wa Chiuta wakumazga kabiro kake kakuyana waka na Chiuta chara, Yohane 5.18-19

5. “Wakabiro kakuyana waka na Chiuta”: Chipulikano cha Bapostole chikuphara kuti Yesu wakugabana kabiro kakuyana waka na Chiuta Dada, mwantheura, bali na kabiro kakuyana waka na vyakuchitika vyakuyana waka kwamba chiyamwaka na apo wakaba wandize mucharu.

a. Yesu wakaba na uchindami wa bawiske pambere wandize mucharu Yohane 17.1-5

b. Yesu walli na umoyo mwa iye mweneko nga ndi umo Chiuta Dada wali na umoyo mwa iye mweneko, Yohane 5.26-27