Ukaboni wa Chipangano chasono pa Yesu Khristu na Ufumu wake: Buku la Msambizgi

Libwe ilo Bazengi Bakalikana Lazgoka la Pachinkhodya

Ukaboni wa Chipangano chasono pa Yesu Khristu na Ufumu wake

THE URBAN

MINISTRY INSTITUTE Utebeti wa WORLD IMPACT, INC.

Visambizgo Vya Mlongozgi

Chisambizgo 13

Visambizgo Vya Kusanda Baibulo

TUMBUKA

ULONGOZGI KWA MSAMBIZGI

Ukaboni wa Chipangano chasono pa Yesu Khristu na Ufumu wake

Buku 13

Visambizgo vya Baibulo

Kuluvya Kwiza Kwa Mesiya

Mesiya Bakumukana

Mesiya Wakulongoreka

Mesiya Wakuthuwuskika

Ndondomeko ya visambizgo ivyi yilii kufumira mukufukafuka kwa nyengo yitali chomene na wupu wa The Urban Ministry Institute (TUMI) ndipo nkhwakukanizgika kulembaso na kuguliska panji kutandazga kwambura kuzomerezgeka. Wupu wa TUMI ukupereka wovwiri kuwose awo bakukhumba kutebeteska mlimo wawo pa kutandazga ivangeli na kukuzga Ufumu wa Chiuta. Chonde dumbilanani na balongozgi binu na umo mungasangira kuzomerezgeka na beneko ba mlimo uwu. Usange mukukhumba kupulika na kumanya vinandi labiskani pa www.tumi.org and www.tumi.org/license .

Capstone Module 13: Ukaboni wa Chipangano chasono pa Yesu Khristu na Ufumu wake: Buku la Msambizgi ISBN: 978-1-62932-177-6 © 2005, 2011, 2013, 2015. The Urban Ministry Institute. Mazaza ghose ghali mu mawoko ghawo. Kulemba ka kwamba

mu 2005, kulemba kachibiri mu 2011, Kulemba kachitatu mu 2013, Kulemba kachinayi 2015. © 2017 [Tumbuka] Translated by [Rev. Vincent Kalua] Edited by Damaseko Nyirongo

Kupanga fotokope, kuthandazga panji kuguliska buku ili na mabuku ghanyake wose nkhwakukanizgika, pekha – pekha usange mungasanga kuzomerezgeka kufumira kwa beneko ba mlimo uwu pa 1976 Copyright Act. Kuzomerezgeka kungasangika kufumira ku: The Urban Ministry Institute, 3701 E. 13th Street, Wichita, KS 67208. Wupu wa The Urban Ministry Institute ndi utebeti wa World Impact, Inc. Mazgu gha Chiuta agho ghatebeteskeka mukung’anamulira uku ghafumira mu Baibulo la Chitumbuka la kulembeka na wupu wa Bible Society of Malawi, P. O. Box 740, Blantyre, Malawi, United Bible Societies, 1981

Mndandanda wa Visambizgo

Visambizgo Mwawufupi

3 5 9

Mbiri ya Mlembi

Jando: Kunjizganamo muvisambizgo Vyakukhumbikira pa Kusambira

17

Chisambizgo chakwamba Kuluvya Kwiza Kwa Mesiya

1

49

Chisambizgo chachibiri Mesiya Bakumukana

2

87

Chisambizgo chachitatu Mesiya Wakulongoreka

3

123

Chisambizgo chachinayi Mesiya Wakuthuwuskika

4

155

Ndondomeko

245

Kusambizgana ndondomeko ya visambizgo vya Wupu wa Capstone

253

Chisambizgo chakwamba: Vyakulemba vya Msambizgi

261

Chisambizgo chachibiri : Vyakulemba vya Msambizgi

273

Chisambizgo chachitatu : Vyakulemba vya Msambizgi

281

Chisambizgo chachinayi: Vyakulemba vya Msambizgi

/ 3

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Mbiri ya Mlembi

Rev. Dr. Don L. Davis ndi mlongozgi wa wupu wa The Urban Ministry Institute na wachibiri mlara kwa Prezidenti wa World Impact. wali kusambira kufumira ku sukulu ya Wheaton College na Wheaton Graduate School, ndipo wakamalizga masambiro ghapachanya gha digiri la Mazgu gha Chiuta mu chilimika cha 1988 ndipo wakalutirizga pakutora masambiro ghapachanya nkhanira muchilimika cha 1989, muvigaba vya Masambiro gha Baibulo na ghakusanda Mazgu gha Chiuta. Wakalutirizga kusambira mpaka wakafika pa uDokotara pa Mazgu gha Chiuta kufmira kusukulu ya University of Iowa School of Religion. Nga ndi mlongozgi mulala wachibiri wa World Impact, wakulabilira masambiro gha banthu awo bakusambira kutebeta mukati mumsumba, kupanda mipingo, baliska mumisumba na balongozgi ba mipingo ya misumba pakaphalazgiro kaweme na awo bakupulika kutumika kuti bakabe mamishonare. Wakulongozgaso wupu uwu pa masambiro ghakuchitira pa intaneti pamoza na utebeti wapakati pa bakayidi wa Prison Fellowship, the Evangelical Free Church of America, na wa Church of God in Christ. Pakuba munthu uyo wali kupokera vyawanangwa vinandinandi waka pa nkhani ya masambiro, Dr. Davis wasambizga mumalo ghanandinandi waka pa visambizgo vyakupambana – pambana. Wali kulemba mabuku ghanandi pa visambizgo vyakulekanalekana pa makani gha Chiuta. Wali kusambizga kusukulu nga ndi Wheaton College, St. Ambrose University, the Houston Graduate School of Theology, University of Iowa School of Religion, na the Robert E. Webber Institute of Worship Studies. Wali kutorapo lwande likuru chomene pa kulemba visambizgo vya wupu uwu wa TUMI vya Capstone Curriculum , wali kulembaso buku la Black and Human: Rediscovering King as a Resource for Black Theology and Ethics . Dr. Davis wali kutorapo lwande lukuru chomene pakusambizga mumawungano gha Promise Keepers, theological consortiums ya kusukulu zikuru – zikuru za University of Virginia Lived Theology Project Series. Wali kupokera chawanangwa cha Distinguished Alumni Fellow Award kufumira ku sukulu ya University of Iowa College of Liberal Arts and Sciences muchilimika cha 2009. Dr. Davis na membara wa Society of Biblical Literature, na American Academy of Religion.

/ 5

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Jando: Kunjizganamo muvisambizgo

Tikumutawuzgani Mzina la nkhongono zose la Yesu Khristu! Palije nkhayiko pa fundo yakuti chinthu chakuzirwa chomene pa umoyo wa mlongozgi ntchakuti wamanye makufikapo na kupanikizga, umoyo wa Fumu yithu Yesu Khristu wa ku Nazareti. Palije chisambizgo chinyakhe chakuzirwa kuluska kumanya umoyo na utebeti wa Yesu Khristu. Visambizgo ivi vili kunozgeka na ulato wakumulongozgerani kukumanya umoyo wa Yesu Khristu. Visambizgo ivi vili kujinthika pa ivyo vili kulembeka mu mabuku gha ivangeli, kufumira pa kuphara za kubabika kwake kufika pa kukwera kwake apo wakati wazguka kubakufwa. Palije chisambizgo icho chingapereka ungweru makora kwakuruska chisambizgo cha kupenjerezga kumanya umoyo, utebeti, lwana, chizguka na chikwera cha Yesu Khristu. Yesu wa ku Nazareta ndiyo ndi Mesiya na Fumu wa vyose! Chisambizgo chithu chakwamba, KULUVYA KWIZA KWA MESIYA , tikharenge chomene pa chanduro icho chikwiza na kusambira chisambizgo ichi. Tilabiskenge pa kubabika kwake, wanichi wake, na uwukirano wake nga ndi vili kulembekera. Tiwonenge kuti chipangano chasono chikulongora kufumira muvyakulembeka vya mabuku gha Ivangeli agho ghali kulembeka na Bapostoli kuti Yesu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya mweneuyo wakufiska malaghizgo ghose gha chiponosko gha Chiuta, kuwomboreka, na kuwomboreka. Tiwonengeso na lwana lose pa uyo wakasoreka na Chiuta kuluvya za kwiza kwa Mesiya, utebeti wake na umoyo wake, mweneuyo ndi Yohane M’bapatizi. Mweneuyo wakapereka ubapatizo kwa Mesiya Yesu ndipo tilabiskengeso na kuyezgeka kwake mumapopa. Timalizgenge chisambizgo chithu chakwamba na kughanaghanira vinthu vibiri vyakuzirwa chomene kwakuyana na kuluvya kwa kwiza kwa Yesu Khristu, Mesiya: kuphara kwake mu upharazgi wake wakwamba ku Nazareti, na kujirongora kwake kuchiwuru cha banthu kwizira mumnthondwe wakwamba ku ukwati wa ku Cana wa ku Galileya. Muchisambizgo chachibiri, MESIYA BAKUMUKANA , tikwamba na kulabiska mbiri ya vinthu ivyo vikachitikanga munyengo yakwiza kwake mu utebeti wake. Tilabiskenge pa ivyo vikachitikanga munyengo ya muwuso wa Baroma, na kuwona umo ba Yuda, muvigaba vyawo vyakupambanapambana, bakapokeleranga mu wuso wa Baroma na utebeti wa Yesu Khristu. Tilabiskenge vigaba ivi, Basaduki, Bafarisi, Baherodiya na Baesene. Muchigaba chachibiri ichi, tilabiskenge kaghanaghaniro ka ba Yuda pa za ufumu wa Chiuta mu nyengo ya Yesu Khristu. Tilabiskengeso na umo charu cha Isirayeli, pakuba chakutindibizgika na vyaru vya nkhongono, bakapulikana kuti usange wiza Mesiya, ufumu wa Chiuta wuti

6 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

wizenge na nkhongono zake na kuwusa pa charu, kuwezgeramo charu na kuponoska banthu kufuma kumuwuso wa Satana. Ndipo wuli, mbunenesko kuti Yesu Khristu wakaphara na za ufumu wa Chiuta nga ndi umo ukabira pa nyengo yake kuti ngwakufiskika, ndipo wakalongora kusangika kwake kwizira mu utebeti wake wakuchizga, kufumiska mizimu yiheni, kuwoneska ubapo wa Ufumu wa Chiuta kwizira mwa iyo na utebeti wake. Muchisambizgo cha chitatu, tiwonenge na umo Mesiya wali kuvumbukwira, MESIYA WAKULONGOREKA . Ulato wake nkhurongora kuti mwa Yesu Khristu, Mesiya mweneuyo wali kulaghizgika wali kuvumbukwa kwizira mu umoyo wake wakufikapo, na kabiro kake, ulongozgi wake pa basambiri bake na kujiperekeka kwake ku bawiske. Umesiya wa Yesu wuli kubikika pakweru kwizira mukusambizga kwake kwenekuko kukwiza kufumira mu uchimi wake, kweniso na nkhongono zake izo zili kuwonekera mu vimanyikwiro na minthondwe na umo wakamalira nkhongono za vibanda na mizimu yiheni. Tilabiskengeso pa makani gha umoyo na nyifwa ya Yesu Khristu (kubikapo mtima kwake). Nyifwa yake yikutipa ise unenesko wose wa kuvumbukwa kwa Mesiya. Tilabiskengeso umo Petrosi wakanenera na za Yesu Khristu, kabiro kake, na umo iyo mweneko Yesu Khristu wakaphalira na za nyifwa yake, na udumuliro wake wakuruta ku Yerusalemu. Tilabiskenge na umo wakanjilira mu Yerusalemu, sabata lake la umaliro apo wakakumana na ba Yuda na kurya kwake pasaka Pamoza na basambiri bake. Pa umaliro, tilabiskenge vinthu ivyo vikukhwaska nyifwa yake pa mphinjika, vyakubinya ivyo wakajumphamo, vyakubinya ivyo wakapulika apo wakarombanga mu gesemani, kusungika kwake wati wafwa. Kwambura nkhayiko yili yose, kukomwa na kufwa kwa Yesu Khristu vikupereka ukaboni wakuti iyo ndi mwana wa Chiuta, Khristu wakuphakazgika wa Chiuta, mweneuyo wakuwezgeramo muwuso wakwenelera wa Chiuta pa chilengiwa chake na pa banthu wose. Pa umaliro, chisambizgo cha chinayi, MESIYA WAKUTHUWUSKIKA , tilabiskenge kuzirwa kwa kuzguka kwa Yesu Khristu, na uweme wake mukusambira kwithu Mazgu gha Chiuta, chipulikano chithu, na utebeti withu. Usange talabiska ukaboni wa kuzguka kwake, tilabiskenge kujiwoneska kwake apo wakati wawuka kubakufwa, kwambira na umo wakajiwoneskera pa dindi, mpaka apo wakajiwoneskera kubasambiri bake kunyanja ya Galileya. Palije chinthu icho chikulongora kuthuwuskika kwake kwa Mesiya Yesu Khristu kwakuruska chiwuka chake kubakufwa. Tijarenge visambizgo ivi na mutu ukuru chomene wa kutumika kukuru kughakapharazga Mazgu gha Chiuta ku banthu wose ba mcharu. Ulato ngwakulutirizga kulongora kuthuwuskika na kuvivya kwa Mesiya. Kwa madazi makhumi ghanayi (40) kufumira pa kuzguka kwake, Yesu Khristu wakarongora

/ 7

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

unenesko wake kubasambiri bake, ndipo wakapereka laghizgo lake la kwiza kwa Mzimu Mtuba mwakuti bafiske mlimo wakupharazga uthenga uweme kucharu.. tijarenge visambizgo vithu wa umoyo wa Yesu Khristu pakulabiska kukwera kwake, makani gha umaliro agho ghakulongora ukaboni wa Yesu Khristu Mesiya. Yesu Khristu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya wa Chiuta. Kweniso, pangaba nkhayiko yichoko waka, kuti usani wa utebeti withu na ulongozgi withu vingamanya kulutilira chara mwakujumpha umanyi withu wa Yesu Khristu, Mesiya wa Chiuta na Fumu ya vyose. Ntheura, mphanyi Chiuta na Dada withu watipe ise njara, kunwekera, na khumbiro lakumanya umoyo, na utebeti wa Yesu Khristu. Mukuchita ntheura, muti mumanyenge kuba basambiri bake na kuyakapanga basambiri bake ba Yesu Khristu mu mpingo winu, mu utebeti winu, na kuli kose uko mungamanya kuluta nga ndi umo Chiuta wayamkulongozgerani. Jitolerani goriwori lake, ndipo sambirani kwa iyo. Ichi ndicho ndi chinthu chakuzirwa chomene kuwulongozgi wa mtebeti wali yose wa Chiuta mwa Khristu. “Kwa ine kuwuma ndi Khristu ndipo kufwa ntchanduro.” - Rev. Dr. Don L. Davis

/ 9

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Vyakukhumbikira pa Kusambira

• Mabuku agho tikusachizgira kuti mungaba nawo • Chisambizgo chili chose cha Capstone chili na mabuku ghake agho ghakusambirika muchisambizgo chose. Tikumuchiskani kuti mubazge, muwonepo na lwana lose na kutorapo lwande mwakovwirika na basambizgi binu pamoza na basambiri banyinu. Chifukwa cha kusuzga kwa kasangiro ka mabuku, tikuchiska kuti mulimbikire kubazga mabuku agho tampani na agho ghali pa intaneti yithu pa www.tumi.org/books • Pakukhumbikwaso chakulembera na chakulembapo nyengo zose apo mukusambira • Demarest, Bruce A. Jesus Christ: The God-Man . Eugene: Wipf and Stock Publishers, 2004 • Hunter, Archibald M. The Work and Words of Jesus , rev. ed. Philadelphia: The Westminster Press, 1973.

Mabuku na vya Virwero vinji

Mabuku Ghakusazgirapo

1 0 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Magiredi na Malikisi ghake

Vyakukhumbikwa pa kusambira

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande.............................. 30%

90 pts

Vilingwa..................................................................................... 10%

30 pts

Mavesi gha pa mtima............................................................... 15%

45 pts

Mlimo wa kujima Mazgu......................................................... 15%

45 pts

Mlimo wa utebeti winu............................................................ 10%

30 pts

Kubazga na Mlimo wakutolera kunyumba........................... 10%

30 pts

Vilingwa vya umaliro................................................................ 10%

30 pts Malikisi ghose: 100% 300 pts

Vyakukhumbikwa pa kupereka giredi

Kusangika mukalasi ntchakukhumbikwa chomene. Kujomba kukalasi ntchambura mapokelereko ndipo vikukhizga giredi linu. Usange muli na chifukwa chakwenelera chomene kuti mujombe kukalasi, Chonde manyiskani basambizgi binu kwambura kutondeka. Usange mwajomba, woneseskani kuti mufufuze kufumira kubanyinu, milimo iyo bali kupika ndipo muwoneseske kuti mwachita mwakwenelera. Visambizgo vinandi ivyo vikukhwaska chisambizgo ichi, vikuchitika mwakudumbirana. Mwantheura, mukwenera kuwoneseska kuti mukutorapo lwande chomene pakudumbiranan kuli kose. Kusambira kuli kose kukwamba na vilingwa vifupi chomene kufumira pa vinthu vipusu waka ivyo vikufumira musambiro la dazi na dazi. Nthowa yiweme yakunozgekera mayeso nkhuweleramo ivyo mukasambira muchisambizgo chajumpha kufumira mu buku la msambiri na ivyo mukalembapo kufumira mu ivyo mukasambira. Mazgu ghakusunga pamtima ngakukhumbikwa chomene muchisambizgo ichi na muwutebeti winu, kweniso nga ndi munthu wakupulikana apo mukulongozga mpingo. Pali mavesi ghachoko waka agho mukwenera kusunga, kwene nga kuzirwa chomene mukabiro kake. Nyengo yose ya chisambizgo mukhumbikwenge kuphara mavesi agho mwasunga pamtima kwizira mukuphara panji kulemba. Mazgu gha Chiuta ntchirwero icho Chiuta wali kupereka kuti banthu bake bakhozgeke ku mlimo wake (2 Timote 3.16-17). Kuti mumanye kufiska vyakukhumbikwa pa kusambira uku, mukwenera kusankha chipaturo na kupanga kafukufuku wakwenelera (kubazga, kusanda mwakujima malemba). Kusambira kwinu kupereke vyakulemba vyambura kujumpha mapeji ghankhonde muwutari

Kusangika mukalasi na kutorapo lwande pamasambiro

Vilingwa

Mavesi gha pamtima

Mlimo wa kusanda Mazgu gha Chiuta

/ 1 1

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

apo mukulabiska pa chigaba chimoza cha Mazgu gha Chiuta pa ivyo mwasambira muchisambizgo ichi. Ndi khumbiro lithu na chigomezgo chithu ntchakuti muti mufikengepo chomene pa fundo yakuti Mazgu gha Chiuta ghakumanya kusintha na kukhozga umoyo winu na umoyo wa banthu awo mukubatebetera. Apo mukwendamo muchisambizgo, mukwenera kuba bakujipereka pakusanga chipaturo chifupi chomene pa mutu uwo mwajisankhira kuti muwusambire mwakufikapo. Ndondomeko ya mlimo uwu yili pa peji 10 mpaka 11 ndipo yidumbikenge makora pakwambilira pa chisambizgo ichi. Ivyo tikukhazga ndi vyakuti basambiri batebeteskenge ivyo basambira pa umoyo wawo wa dazi na dazi a pa utebeti wawo. Msambiri wakukhumbikwa kuti wanozge mwakulemba, makani gha utebeti wake uwo ukulongora fundo izo wasambira na umo wamkutebetera kuwaro. Ndondomeko ya umo vinthu vikwenera kubira vilikulembeka pa peji 12 ndipo vidumbikenge mwalwana lose. Mlimo wa mu kalasi na wakukachitira kunyumba: milimo iyi yiperekekenge na msambizgi winu panji muyisangenge mu buku linu la Msambiri. Usange muli na fumbo na umo mlimo uwu wenderenge, fumbani basambizi binu. Ntchakuzirwa chomene kuti basambiri babazgenge ivyo bapika kuti babazge kufumira mu Baibulo na mumabuku ghanji mwakuti banozgekere visambizgo na vidumbirano vyawo. Chonde perekani ivyo mwabazga, kufumira mu buku la msambiri, sabata na sabata. Pali mwabi wakupokera malikisi ghakusazgirapo kwa awo babazga mwakusazgirapo pa mlimo uwo mwapika. Pawumaliro wa visambizgo ivi, msambizgi waperekenge vilingwa kubasambiri ivyo bamulembera kunyumba kwambura kubekera pa buku. Msambiri wafumbikenge mafumbo agho ghavwirenge pakurabiska ivyo mwasambira muchisambizgo chajumpha na umo chamovwilirani na umo mwasinthira kaghanaghaniro na katebetero kinu mu utebeti uwo Chiuta wali kumupani. Msambizi wamupaninge Madazi ghakuperekera viringwa vinu mwakuti vichongeke. Kuchonga Magiredi ghabenge mwantheura ndipo ghaperekekenge kumusambiri wali yose pa umaliro wachisambizgo chiri chose na kulembeka pa buku lake la vilingwa kwakuyana na umo wakukwelera: A - wachita makora kwakuruska D - wakwera B – wachita makora kwakujumphiska F - wagongoweska C - wakhorweska I - watondeka

Mlimo wa Utebeti

Kutorapo lwande mu kalasi na Mlimo yakukachitira kunyumba Vyakubazga

Vilingwa vya pawumaliro vya kutolera kunyumba

1 2 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Magiredi ghakulongora na umo munthu wachitira, ghaperekekenge (A+, A-, B+, B- C+, C-) pa mlimo uli wose uwo msambiri wachita. Mlimo wakwiza mwakuchedwa panji kutondeka kupereka mlimo vikhizgenge giredi la msambiri, mwantheura mukwenera kunozgekera mwalubiro na mwalwana lose kuphara kubasambizgi binu ivyo mukuwona kuti vingamutangwaniskani. Mlimo wakusanda Mazgu gha Chiuta Ulato ngwakuti mulongore kupulikiska kwinu kwa Mazgu gha Chiuta kwizira mukubazga, kusanda na kuphara umo mwapulikiskira kufumira mukusambira kwinu kose.  Mateyo 12.22-30  Luka 4.16-30  Mateyo 16.13-23  Yohane 11.1-46  Mariko 2.1-12  Luka 24.36-48  Luka 4.1-13  Milimo 1.1-11 Ulato wa mlimo wakujima ngwakuti musange mwabi wakuti muchite mlimo uweme wa kubazga na kusanda chipaturo chikuru pa makani gha kabiro na mlimo wa Mazgu gha Chiuta. Apo mukubazga chimoza cha vipaturo vyapika apa (panji chipaturo icho msambizgi winu wampani), chigomezgo chithu ntchakuti msambiri mulongorenge mu mlimo winu umo masambiro agha ghamovilirani kupokera ungweru kufumira mukumanya unenesko uwo Mazgu gha Chiuta ghakupereka pa umoyo winu na ku uzimu winu wuwo apo mukulutilira kuba basambiri ba Yesu na mukulongozgera banthu pa mpingo winu wuwo. Pa Baibulo sitade yinu, kuti mujime makora, mukwenera kujipereka kupulikiska ching’anamuro cha makani nga ndi umo ghakapulikikwiranga mu nyengo iyo ghakalembekera. Usange mwamanya ching’anamuro cha Mazgu gha Chiuta mwantheura, ndipo sono mungamanya kusanga fundo izo zikupanga ching’anamuro ku nyengo zose, ku banthu wose. Nthowa yipusu ya mastepu ghatatu iyo yingamanya kumovwirani apo mukubazga Mazgu gha Chiuta ndi iyi: 1. Kasi Chiuta wakayowoyangachi ku banthu awo bakaghapokera makani agha kumtendeko nga ndi umo ghakalembekera? 2. Pali fundo wuli izo zikusambizgika mumakani agha izo ndi zaunenesko ku banthu wose, kuli kose kuno kulero? 3. Kasi Mzimu Mtuba wakuyowoyachi kwa ine pa fundo izi ndipo wakukhumba kuti ndichitechi pa umoyo wane? Usange mwazgora mafumbo agha pakubazga Mazgu kwinu, muli bakunozgeka kulemba ivyo mwasambira.

Ulato

Mndandanda wa visambizgo na Kabiro kake

/ 1 3

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Chiyerezgero umo vyakulemba vinu vikwenera kubira: 1. Lembani icho mukughanaghana kuti ndiyo ndi fundo yikuru panji mutu wankhani pa ivyo mwabazga pa makani agho mwasankha. 2. Lembani mwaufupi ching’anamuro cha makani agho mwabazga (mungalemba muvipitika vibiri panji vitatu, panji usange mungakhumba mungalemba makani ghakukonkhoska mavesi ghatatu mwapachoko – pachoko) 3. Perekani ndondomeko ya fundo zikuru – zikuru zitatu panji ungweru uwo Mazgu agha ghakupereka pa Mazgu gha Chiuta. 4. Pharani umo fundo, panji nkhani yose yikuyanira na fundo izi: a. Umoyo winu wa Uzimu na kendero kinu pamoza na Yesu b. Umoyo winu na utebeti winu pa mpingo winu c. Vyakuchitika na masuzgo ghamchigaba chinu na muzi winu mwachisanisani Nga mbuvwiri panji ulongozgi, Chonde fwatukani pa kubazga vyakulembeka ivyo mwapika, panji kukonkhoska, ndipo musazgane na ivyo mwalemba imwe ndipo musazgemo muvyakulemba vinu. Woneseskani kuti mukupereka ntchindi ku wose awo mwatorako zeru zawo. Tebeteskani mukulemba kwinu ukaboni pa ivyo mwatora kwabene munthowa yili yose iyo njakwenelera kwa imwe. Nthowa yili yose iyo imwe mwasankha kuchitira ukaboni njiweme waka. Chakukhumbikwa ntchakuti: 1. Tebeteskani nthowa yimoza pera pakupereka ukaboni muvyakulemba vinu vyose. 2. Longorani apo mwatebeteska zeru panji vyakulemba vya banthu banyake ndipo perekani ntchindi kubanthu awo (kuti mumanye vinandi wonani, mwakovwirika na basambizgi binu, buku la Documenting Your Work: A Guide to Help You Give Credit Where Credit Is Due mu yimoza mwa ndondomeko) Woneseskani kuti mlimo winu wa kujima malemba, apo mukupereka wuli na vyakwenelera ivi • Njakulemba makora panji njakutayipa. • Ndi mulimo wakufumira pa vipaturo ivyo vyapika pachanya apo • Mwapereka munyengo yake (kuchedwa chara). • Mapeji ghalipo ghankhonde. • Mlimo winu ukulondezga ndondomeko iyo yili pachanya apo, yalembeka makora mwakuti wakubazga wakulondezga makora

1 4 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

• Yikulongora kukoleranako na ivyo vikuchitika pa umoyo wa banthu na utebeti kuno kulero Mungenjerwanga na kulongosora uku; uwu ndi mlimo wa kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta! Icho mukukhumbikwa kulongora muvyakulemba vinu ndi vyakuti muli kubazga Mazgu gha Chiuta, mwalemba mwaufupi na kupereka ching’anamuro chake, mwatoramo fundo ndipo mwalongora umo zingamovwilirani pa umoyo na utebeti winu Mlimo wa kujima ndi malikisi 45, ndipo ghakuyimira 15% pa mayeso ghinu ghose, ntheura woneseskani kuti vyakulemba vinu ndi viweme chomene na vyakulongora umanyi pa makani gha Chiuta mwakuti musange malikesi ghanandi Mlimo wa Utebeti (Ministry Project) Pakuti mazgu gha Chiuta ngamoyo ndipo ngakuchitachita na nkhongono. Ngakuthwa kuruska lupanga lwa wuyi kosekose. Ghakupolota na kuya kagaŵa pakati pa umoyo wa munthu na mzimu, na pakati pa marunga na wongo wuwo. Ghakumanya kweruzga maghanoghano na dazgo la mu mtima Baheberi 4.12). Mpostole Yakobe wakudidimizga kukhumbikwa kwa kuchita Mazgu gha Chiuta, kupulikizga waka chara. Tikuchiskika kughachita, na kughapulikira. Kuleka kuchita ntheura, Yakobe wakusachizga kuti vikuyana waka na munthu mweneuyo wakujilabiska pa galasi ndipo kuti wakujinozga chara ndipo wakuluwa umo wakawonekeranga. Munthowa yili yose, uyo wakuchita Mazgu gha Chiuta wabenge wakutumbikika chomene pa vyose ivyo wakuchita (Yakobe 1.22-25). Khumbiro lithu ndakuti muti mubikenge pa umoyo winu Mazgu gha Chiuta na vyose ivyo mwasambira, mwakukoleranako na ivyo mukujumphamo pa umoyo winu, na mu utebeti winu pa mpingo winu. Ntheura, chakuzirwa chomene pa kumalizga visambizgo ivi ntchakuti imwe mumanye kulemba umo utebeti winu wubirenge mwakuti mumanye kuvwira banthu kufumira pa ivyo imwe mwasambira. Pali nthowa zinandi izo mungachita pakufiska vyakukhumbikira ivi pakusambira kwinu. Mungakhumba mungachita mwakufumba munthu, panji kalasi la Sande Sukulu na mawupu gha banthu awo bakukumana pa mpingo winu awo mukutebeta nawo ku utebeti winu. Icho mungachita ntchakudumbirana nabanyinu ivyo mwasambira mukalasi linu. Mungadumbiranaso nawo ivyo mwasanga mu mlimo winu wa kujima. Fwatukani pakuchita mlimo winu uwu. Sangani nthowa zinu na zinu pakachitiro ka mlimo winu. Pakwamba pa visambizgo, mukwenera kudumura nthowa iyo

Kuchonga na kupereka Giredi

Ulato

Ndondomeko na Chisambizgo mwaufupi

/ 1 5

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

mupelekerenge vyakusanda vinu ndipo mudumbirane na msambizgi winu. Fikanipo mwalubiro pa makani agha, kukana kusuzgika panthazi. Usange mwapanga udumuliro winu, lembani ndipo perekani ndondomeko yinu ku basambizgi binu mwalubiro. Mwaufupi mungasazgirapo vinthu ivi: 1. Zina linu 2. Maro agho mukasambizgirako, banthu awo mukasambizga 3. Mwaufupi, longosorani na umo mukasambizgira na umo banthu bakavwirikira, uweme uwo mukakumana nawo na ivyo banthu bakayowoya pa umaliro wakusambira 4. Pharani ivyo mukasambirako Mlimo wa utebeti wuli na malikesi 30 iyo ndi 10% ya giredi lose, ntheura woneseskani kuti mukuyowoya mwakufikapo na lwana lose mwakuti mupike malikisi ghanandi.

Kupereka Giredi

/ 1 7

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Kuluvya Kwiza Kwa Mesiya

CHISAMBIZGO CHAKWAMBA 1

peji 253  1

Tamupokererani ku visambizgo ivi muzina la Yesu Khristu! Paumaliro wakubazga kwinu, kusanda, kudumbirana, na kutebeteska ivyo mwasambira muchisambizgo ichi, mumanyenge kuchita ivi: • kulongosora kalabiskiro na ndondomeko iyo yikukhwaskana na vinthu ivyo vikupereka chanduro kufumira mukubazga, kusanda na kusambira umoyo wa Khristu. • kupereka ndondomeko ya nkhani zakuzirwa izo zikukhwaska makani ghakubabika kwa Yesu Khristu, ubonda wake na uwukirano wa Yesu Khristu. • Kuphara mwakukhubirizga fundo yakuti chipangano chasono chikuphara mumakani gha Ivangeli agho ghali kulembeka na Bapostole ba Yesu Khristu, kuti Yesu Khristu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya mweneuyo wali kufiska laghizgo la Chiuta la chiponosko, kuwomboreka, na uvumbuzi wa Chiuta. • kupereka kalongosolero kaweme ka utebeti wa Yohane M’bapatizi nga ndi uyo wali kusoreka na Chiuta kuyakaphara kwiza kwa Mesiya na utebeti wake ku charu cha Isirayeli. • kukonkhoska viyezgo ivyo Yesu wakakumana navyo mu mapopa, kweniso kuchema kwake basambiri bake, na zinyengo zibiri izo zikukhwaska kuluvya kwa Mesiya: kuluvya kwake pakweru kwa umesiya wake ku Nazareti, na munthondwe wake wakwamba uwo ukaphara umesiya wake pa ukwati wa ku Cana.

Ulato wa Chisambizgo

peji 253  2

1

Charu chisangwe chifukwa chakwiza kwa Fumu

Kujipereka

Bazgani Yesaya 9.6-7. Tingasangwa chomene pa zuba la Krismasi muchilimika chili chose, kweniso mwezi wuli wose wa chilimika na dazi lili lose mu chilimika chili chose, tingamanya kusangwa. Ntchinthu chamachitiko kubasambiri ba Yesu Khristu kuti basangwenge dazi na dazi chifukwa cha kwiza kwa Yesu Khristu mucharu kakwamba mukubabika kwake mucharu. Pa kalendara withu wa chikhristu dazi ili likukumbukika nga nkhabiro ka bakhristu kusangwa na kukumbukira kwiza kwa Yesu Khristu. Apo kusangwa uku nkhwakuzirwa, suzgo

peji 253  3

1 8 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

ndakuti dazi ili likubisika muwuchigoro uwo wuli mubamaronda awo bakutolerapo mwabi kukwezga vinthu vyawo na kupangirapo ndalama zinandi. Khrismasi pa yekha ndi nyengo yakugabana vyawanangwa, kusangwa Pamoza, na banthu awo bali pazintchito kuluta kukapumura. Khristu Yesu wa pa Khrismasi wakuwoneka kuba wakupambana na uyo bakhristu bakuthuwuska. Unenesko ngwakuti, fundo ya kwiza kwa Mesiya mucharu, na chisambizgo cha chikhristu chakuti Yesu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya wa Chiuta ntchifukwa chakufikapo chakuthuwuskira Chiuta na chimwemwe cha myirayira. Chididimizgo cha fundo iyi chikufumira muchipangano chasono cheneicho chikuti wunthu wa Yesu Khristu ndiwo nkhufiska kwa khumbo la Chiuta pakutuma mwana wake kwa ise mweneuyo ndi Fumu na Mthaski wa charu. Mweneuyu ndiyo wati wanozgenge charu pakuchiwezgeramo mukabiro kake kakwenelera, na kumutonda Satana, kuthereska kwananga kwithu, ndipo pa umaliro wati wamazge nthembo zose na kuwezgeramo chilengiwa chose mukabiro ako Chiuta wakata pamtendeko. Nkhani ya kwiza kwa Yesu mucharu yikukoleranako na chisambizgo icho chili musumu yakumanyikwa chomene iyo yikwimbika chomene munyengo ya Khrismas muvyaru vinandi, ‘mtende kucharu, Fumu yiza. Charu chose chimnozgere malo! Charu chipokelere Fumu ya Mtende, Fumu yachimango!” Sumu yikukoleranako chomene na mazgu gha ntchimi Yesaya yeneiyo yikachima vilimika vinandinandi vyajumpha pambere Fumu yindababike mucharu. Fumu yeneiyo yiti yibikeko Mtende, urunji na uweme kufumira mu mphapu ya Davide. Mwamnthondwe ukuru chomene, tikuwona kuti Yesu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya, mweneuyo Yesaya na zintchimi zinyake bakaphara na za iye. Layizgo la Chiuta lili kufiskika, ndipo ufumu wa Chiuta wuli kwiza mwa iyo. Kasi ise tikwenera kughapokelera wuli makani agha? Tikwenera kughapokelera mwa chimwemwe na kusangwa, kwambura kuhozgeka nawo soni, kwambua kukakika kweniso kwambura kufwa lunkhuba. Bakhristu bakwenera kupharazga na chimwemwe chose makani agha chifukwa charu chose chakhara chikukhazga kuwona mponoski. Banthu banandi bamwaka bakhara bakukhazga kwiza kwa mponoski ndipo sono kwafiskika kwizira mukubabika kwa mwana muchibaya. Kubanthu banji, Yesu ndi munthu mweneuyo wali kwiza na chisopo ndipo palijeso chinyake chakujumpha apa. Kwene kwa ise, Yesu ndi mponoski, Mesiya wa vyose, Fumu ya charu chose chapasi, mwana wa Chiuta chikurukuru. Wali kwiza, ndipo tose tili bake mwa chipulikano. Khrismasi nga ntchinthu chakuzirwa chomene kwa ise chifukwa chikutiguzira kuchikumbusko chakwiza kwa Mesiya. Yesu ndiyo wali pakatikati pa vyose mweneuyo wali kwiza mucharu kuzakatiponoska ku kwananga na nyifwa. “Chimwemwe ku charu, Fumu yiza. Charu chose chipokelere Fumu yawo. Mtima wuli wose ukwenera kunozgera maro, ndipo charu chapasi na cha kuchanya chikwenera kwimba na kukondwa.”

1

/ 1 9

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

Pa umaliro wa kuphara chipulikano cha Bapostole/panji kwimba (icho chikusangika mundondomeko), rombani lurombo ulu: Chiuta wa nkhongono zose, Fumu ya kuchanya mweneuyo wali kutuma mwana wake mucharu mweneuyo wali kuyeya zakwananga zithu zose. Wali kubabikira muchibaya mumsumba wa Betelehem: pokelerani viwongo vihtu, ndipo mutipe ise Mtende winu na kutovwira kuti tibe banthu bakuzgoka na batuba mtima mwakuti wakhare na kuwusa mwa ise myirayira. Wawuse mucharu nga ndi wakuwusira kuchanya kwa myirayira. Amen Kufumira mu buku la, The Church of the Province of South Africa. Minister’s Book for Use With the Holy Eucharist and Morning and Evening Prayer . Braamfontein: Publishing Department of the Church of the Province of South Africa. p. 23

Chipulikano cha Bapostole na lurombo

1

Muchisambizgo ichi mulije chilingwa.

Vilingwa

Pachisambizgo ichi palije vesi la pamtimai

Mavesi gha pamtima

Pachisambizgo ichi palije mlimo wakuti muchite

Kupereka Mlimo

Kasi Mliska Moon ndi mponoski nadi?

KUKHWASKANA

Banthu awo bakamlondezganga Rev. Sung Yung Moon wakapulikana kuti iye ndi Mesiya wa Chiuta mucharu. Bakumsopa, kumurumba nga ngwakwimira Fumu Mponoski, ndipo bakampulikiska kuti ndi mfiski wa uchimi wa mwaka wakukhwaska wakuphakazgika wa Chiuta. Kwene banthu banji banandi bali kumukana kuti wangaba Mesiya chara. Banthu banandi bali kumuzomera kuti ndi Mesiya ndipo bakumurondezga. Kasi usange munthu yunji wangamufumbani na za Rev. Moon panji banthu banji awo bakujithya kuti mba Mesiya, kasi mungaghapokelera wuli makani ghakuti, “tikumanya kuti Rev. Moon na banthu banyake awo bakuthya kuti Mesiya bakwenera kuba bapusikizgi, pakuti Mesiya mweneko, kwakuyana na umo malemba ghakuyowoyera, wizamkuchita ivi……….”

1

peji 255  4

Uchimi wa Mesiya ukwenera kutoreka mwamyuyuro chara

Tiyezgelere kuti muma kalasi gha visambizgo vya Mazgu gha Chiuta, yumoza wa imwe wapulika makani agho ghamtimbanizga chomene. Pakubazga vyakulembeka vinji pa makani gha kabiro ka uchimi mu Baibulo, mulembi wakalemba kuti,

2

2 0 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

“tikumanya kuti malemba agho ghakuperekeka pakukhozgera kwiza kwa Mesiya, kuti nga unenesko chara kwakuyana na nyengo izo tilimo, sayansi yikuzomerezgana navyo chara, kweniso uchimi wose uwu ukuzomerezgana na mbiri chara, nga ndi umo tikuwonera. Uchimi mu Baibulo ukulembeka usange vyakuyowoya vyajumphapo; mukayowoyero kanyakhe tingati, balembi na bakuchitira ukaboni bali kulemba vinthu ivyo vili kuchitika na kujumphapo ndipo bali kuvilemba ngati kuti vichali vindachitike.” Kasi mungabazgora wuli basambiri binu usange imwe ndimwe basambizgi pa makani gha kugomezgeka kwa uchimi wa Mesiya mu Baibulo? Tiyezgelere kuti mukalasi ya Sunday School apo bakasambiranga buku la Mariko, musambiri wakafumba fumbo lakukhwaskana na kabiro ka wunthu wa Yesu Khristu apo bakadumbirananga na kuyezgeka kwa Yesu Khristu. Msambiri wakafumba fumbo lakuti, “kasi usange Yesu wakaba munthu wakufikapo, kwene wakanangapo chara, kasi chikung’anamura kuti mu mapopa wakanangapo chara? Ndipo usange wakawura kwanangapo, kasi wakayezgeka nadi?” kasi imwe mungamuzgora wuli musambiri uyu kwakuyana na uchitiro wa Yesu wakutondeka kuwa mukwananga? Kasi Yesu wakaba wa kwananga?

1

3

Kuluvya Kwiza Kwa Mesiya Chigaba chakwamba: Kubabika kwa Yesu na uwanichi wake

CHISAMBIZGO

Rev. Dr. Don L. Davis

Mukusambira za umoyo na wunthu wa Yesu Khristu, tikwenera kupulikiska kuzirwa kwa uchimi nga mbukaboni wa kabiro keneko ka Mesiya. Fundo ya Mesiya yili pakatikati chomene pakupulikiska chipangano chakare, ntchindamira pakapulikiskiro ka phangano kwa Abrahamu, na kupangika kupya kwa phangano ili kwizira mwa Isake na Yakobe kwizira mwa Yuda na Davide, pa umaliro mbiri ya Mariya, Yosefe, na Yesu Khristu wa ku Nazareti. Vyakulondezgapo pa kubazga na kusanda Mazgu gha Chiuta kukwenera kutilongozgera kukumanya kabiro ka mbiri na vyakuchitika ivyo vikabapo pambere Yesu wandize, wanichi wake na umo vinthu ivi na vyakuchitika vyake vikakhwaskira umoyo wa Yesu Khristu mu Isirayeli. Ulato withu muchigaba ichi cha, Kubabika kwa Yesu na wanichi wake, ngwakuti mumanye kuwona kuti:

Chigaba chakwamba: Chisambizgo mwaufupi

/ 2 1

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

• Kusambira makani gha Mesiya ghali kujinthika mu fundo ya muchipangano chakare ya laghizgo na kufiskika kwake kwizira mu layizgo na phangano la Chiuta kwa Abrahamu, kwizira mwa Isake, Yakobe, Yuda, na Davide. • Vyakuchitika mucharu apo Mesiya wakaba wachari wandize vikaba vyakuzirwa chomene pa kwiza kwake mucharu. • Makani gha kubabika na uwanichi wake vili kupereka umanyi ukuru mu wunthu na mlimo wa Yesu Khristu, kwakuyana na kabiro kake na ulato wake pa kwiza mucharu nga ndi Mesiya na wakuphazgika na Chiuta. • Chipangano chasono chikuphara kwizira mu mabuku gha Ivangeli, buku la makani gha Mlimo wa Bapostole, makani ghakulongora kuti Yesu Khristu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya, wakusankhika na Chiuta na wakuphakazgika na Chiuta kukufiska laghizgo lake la Chiponosko, kuwomboreka na uvumbuzi wa Chiuta.

1

I. Jando (Prolegomena) Chigaba chakwamba: kubeka na kusanga mwa lwana lose pa umoyo wa Yesu Khristu

Kulabilira Vidiyo

A. Uchimi wa kwiza kwa Mesiya: fundo ya layiizgo na kufiskika kwa kwiza kwa Mesiya mu chipangano chakare

1. ( Protoevangelium) uthenga wa kudankha: Vya mu Mtendeko 3.15

2. Mesiya nga ndi wankhondo na wakuwezgereska vinthu

3. Mesiya ndi ntchimi, Msofi, na Fumu

a. Ntchimi nga ndi Mozesi, Marango gha Chibiri 18.15-19

b. Musofi nga ndi Melchizedek, Vya mu Mtendeko 14.18-20 na Baheberi 7.17-21

2 2 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

c. Fumu nga ndi Davide, 2 Samuweli 7.4-17

B. Umoyo wa Khristu ukwenera kuwoneka nga mbungweru wa Phangano la Chiuta kwa Abrahamu.

1. Vya mu Mtendeko 12.1-3

2. Vya mu Mtendeko 15.5-6

1

3. Vya mu Mtendeko 17.4-8

C. Mesiya wakapharika kuti wizenge kufumira mumtundu wa Yuda, Vya mu Mtendeko 49.10.

D. Mesiya wizenge kupolotera mu mbumba ya Davide.

1. 2 Samuweli 7.16

2. Masalimo 89.34-36

II. Jando (Prolegomena), Chigaba chachibiri: Nthowa zakwenelera pakusanda mwachanduro umoyo wa Yesu Khristu

A. Bikanipo mtima pakuba bakufwilirapo: mube mtebeti wa Mazgu gha Chiuta, 2 Timote. 2.15.

B. Bikanipo mtima pa Mazgu gha Chiuta: Chipangano chasono chikupereka mazaza, kufikapo kose kwa makani gha umoyo wa Khristu.

/ 2 3

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

1. Yohane 5.39-40

2. Mateyo 5.17-18

3. Luka 24.44-48

C. Kusanda kwinu kukwenera kukhozgeka pa kabazgiro na kasandiro ka Ufumu wa Chiuta, Mariko 1.14-15.

1

D. Manyani makora mbiri ya umo vinthu vikabira munyengo yakwiza kwa Fumu Yesu (Kufumira mu buku la kulembeka na Erich Sauer, The Dawn of World Redemption. Grand Rapids, Michigan: Eerdmans Publishing, 1951, p. 176.)

1. Yikaba nyengo iyo malonda yakalutanga munthazi (malonda yakaba mukati mwa ufumu wa muwuso wa Roma, ndyale zikarutanga munthazi, muwuso wake ukaba mu mawoko wa wupu wa nkhondo wankhongono)

2. Yikaba nyengo ya mdauko wakukoleranako, pakaba umoza wankhongono chomene (mu wuso wa Graeco-Roman ndiwo ukaba na mazaza, chiyowoyero cha chiGriki ndicho chikayowoyekanga pose pose ndipo ndicho banthu bakayowoyanga na kupulikana mwalubiro)

3. Yikaba nyengo ya malonda ndipo banthu bakenderananga chomene (banthu bakakhwaskananga mwalubiro kufumira muvigaba vyakupambanapambana chifukwa cha malonda, kusinthana midauko vyaru na vyaru. Chikaba chipusu kuti banthu bafume chigaba ichi na kuya kuchigaba chinyake)

4. Yikaba nyengo yamtende. Charu chikaba mumtende (Mtundu wa Baroma ukathereska charu cha nyengo iyo ndipo ndiwo bakawusanga)

2 4 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

5. Yikaba nyengo yakuthereskeka kwa charu (Baroma bakawusanga, ndipo vyaru vikaba pasi pa muwuso wawo)

6. Yikaba nyengo yakusazgana visopo (kukaba visopo vyakupamba napambana na maluso ghanandinandi waka)

E. Pambaniskani pakati pa kuba na umanyi wa umoyo wa Yesu Khristu kwakuyana na umo ma buku gha Ivangeli ghakukonkhoskera nanga wuli ghakumalizga umoyo wake wose chara.

1

F. Pangani basambiri ba Yesu, uwu ndiwo ukwenera kuba ulato winu apo mukusambira na Yesu, umoyo na utebeti wake, Mateyo 28.19.

peji 255  5

1. Kuba musambiri wa Yesu Khristu imwe mwabene (kuba waka na umanyi pera chara kwene kuba musambiri wakufikapo), Yohane 8.31-32

2. Kupanga basambiri ba Yesu mumpingo, Baefeso 4.9-16

Ukaboni wa Chipangano Chasono pa Yesu Khristu na Ufumu Wake: Makani gha kubabika na wanichi wa Mesiya

I. Makani gha Kubabika kwa Yesu Khristu Mesiya

A. Unenesko wa Mbiri ya mu mabuku gha Ivangeli

1. Jando la Luka, Luka 1.1-4

2. Mphambano ya kaphaliro ka makani mu mabuku gha Ivangeli

/ 2 5

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

a. Kwamba mwamabuchibuchi kwa kuphara makani kwa Mariko, Mariko 1.1-3

b. Mateyo na Luka: Kubabika kwa Mesiya

c. Mpostole Yohane: Kubako kwa Mazgu pambere mtendeko, Yohane 1.1-3

1

B. Mbiri ya kubabika kwa Yesu Khristu kufumira kwa Luka, Luka 2.1-7

1. Malo: Palestine, mu charu cha Yudeya, mu msumba wa Davide (wa Bethlehem)

2. Pauli: mu nyengo ya Fumu Caesar Augustus, apo Quirinius wakaba wakuwusa charu cha Syria, v. 1-2

3. Ndondomeko ya makani ghose

a. Yosefe wakaruta ku charu cha Galileya, kufumira mu msumba wa Nazareti, v. 4.

b. Ku Yudeya, ku msumba wa Davide, “Bethlehem,” v. 4

c. Kupendeka kwa banthu wose: Yosefe na mwari mweneuyo wakamjalira bakaruta ku kalembeska.

d. Yesu wakababika apo bapapi bake bakaba pa ulendo uwu

C. Nkhani ya kubabika kwake

2 6 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

1. Zakariya na Elizabeta: Laghizgo la kwiza kwa thenga la Mesiya, Luka 1.5-25

2. Mariya na Yosefe: Layizgo la Mesiya

a. Layizgo kwa Mariya, Luka 1.28-35

b. Nkhayiko ya Yosefe na udumuliro wake, Mateyo 1.18-25

1

3. Kuchezgerana ( Magnificat): Mariya wakuchezgera Elizabeta, Luka 1.39-56

4. Kubabika kwa Yohane mbapatizi, Luka 1.57-80

5. Kubabika kwa Mesiya

a. Pharazgo kubaliska, Luka 2.1-20 (Luka 2.10-14)

b. Kuleka kumanyikwa kucharu: Chiuta wakuvumbura Mesiya kubakavu na bambura kuzirwa.

6. Kwiza nayo ku Tempile: Wanichi wa Yesu Khristu

a. Luka 2.21-24

b. Bina Levi 12.1-8

7. Kwendereka na Bavinjeru, Mateyo 2.1-12

/ 2 7

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

a. Bavinjeru bakafumira kumafumiro ghadazi, Mateyo 2.1-2

b. Kumusopa Mesiya na kumugwentha Herodi, Mateyo. 2.10-12

II. Uwanichi wa Yesu Khristu wa ku Nazareti

A. Kawonekero ka kupambanapambana: Umo Mzimu Mtuba wakum’woneskera Yesu

1

1. Mwakudumura

2. Mwakupanikizga

3. Mwakufiska

B. Kuchimbilira ku Igupto: kuchimbira ukari wa Herod, Mateyo. 2.13-23

1. Ntchenjezgo ku bavinjeru, Mateyo 2.13

2. Yesu wakuchimbilira ku Igupto, labiskani pa Hoseya. 11.1

3. Kufwa kwa Herod, Yosefe na mbumba yake bakuwelera ku Palestine

C. Yesu nga nd muwukirano: wakusambizga balara mu Tempile mu Yerusalemu Luka 2.39b-52

1. Umanyi wa kuwuzimu

2 8 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

2. Vimanyikwiro vya Mesiya

3. Kabiro kakufikapo (kabiro ako kakaba kakufikapo ndipo ndiko kakakura kufumira kuwanichi kufikira kuwulara), Luka 2.40

4. Kukura mpaka kuba mlara, Luka 2.51-52

Pa umaliro

1

» kuti tibe na chanduro pa kubazga, kusanda na kusambira umoyo wa Yesu Khristu tikwenera kupulikiska umo makani ghali kulembekera na umo ghali kupelekekera na nthowa izo zikatebeteskeka pa kuphara makani agha mu Baibulo. » Yesu wa ku Nazareti ndiyo ndi Mesiya, nga ndi umo balembi bali kulembera mu mabuku gha Ivangeli, kubabika kwake, ubonda na wanichi wake.

Chonde jipasani nyengo yinandi pakulabiska na kuzgora mafumbo agha, na ghanyakhe agho ghangabapo kufumira mu vidiyo. Chanduro chili chose chakufumira mukubazga, kusanda na kusambira viperekenge ungweru na umanyi ukuru chomene pa makani gha visambizgo na mbiri ya umo Yesu wali kwizira mucharu. Pharani mwalwana na mwakufikapo ivyo mwasambira na ulato wakukhumba kulongora umanyi uwu mwasanga. Zgorani makora mafumbo agha ndipo usange ntchamachitika panikizgirani zgoro linu na mavesi ghakufumira mu Baibulo. 1. Kasi fundo ya mu Chipangano Chakare ya layizgo na kufiskika kwake, yikutovwira wuli kupulikiska kuzirwa kwa kugumaniska kwiza kwa Mesiya na uchimi wa muchipangano chakare? 2. Kasi kwiza kwa Mesiya kukukhwaskana wuli na laghizgo la Chiuta ilo wakapereka kwa Abrahamu, Isake, na Yakhobe, ndipo kasi kukukhwaskana wuli na laghizgo ilo likaperekeka kwa Yuda na Davide? 3. Kasi ntchifukwa wuli ntchakuzirwa chomene kukhazikiska kapulikiskiro kithu ka Mesiya pa makani gha mu Chipangano Chakare? Longosorani.

Chigaba chakwamba

Mafumbo gha basambiri na Mazgoro ghake

peji 256  6

/ 2 9

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

4. Kasi fundo ya Ufumu wa Chiuta ukukhwaskana wuli na kusambira kwithu makani gha Mesiya? 5. Kasi tikore vichi pa mbiri ya kubabika kwa Yesu iyo yili mu mabuku gha Ivangeli, kasi tingayigomezga mbiri iyi? 6. Kasi pali ungweru wuli uwo tikuwusanga kufumira mu mabuku gha Ivangeli pamakani gha kubabika kwa Yesu Khristu kufumira mu chipangano chasono? Kasi ndi makani mbuni agho ghakulongora kuti Yesu Khristu wa ku Nazareti ndi Mesiya mweneuyo Chiuta wakalayizga kuti wakwiza? 7. Mukaghanaghaniro kinu, kasi ntchifukwa wuli mabuku gha Ivangeli ghakutondeka kutipa ise umoyo wose wa wanichi wa Yesu Khristu, kufumira apo wakaba muwukirano mpaka apo wakambira utebeti wake? Longosorani zgoro linu. 8. Longosorani vyakuchitika na vinthu ivyo vikachitiska kuti Mariya na Yosefe bachimbilire ku Igupto. Chikachitiska vyose ivi ntchivichi ndipo kasi chikachitika ntchivichi kuti bawelereso ku kakaya kwawo? 9. Kasi tikusambirapo vichi pa kabiro na ntchemo ya Yesu Khristu kufumira apo wakasambizga banthu balara mu Tempile ku Yerusalem? Kasi Yesu Khristu wakulongora kuti ndi njani mumakani agha? 10. Mu buku la Luka, mlembi wakulongosora za kuleleka kwa Yesu, kasi tikusambirapo vichi pa kakuliro kake kufika kuwulara wake?

1

Kuluvya Kwiza Kwa Mesiya Chigaba cha chibiri: Yohane m’bapatizi na ubatizo wake mu mapopa

Rev. Dr. Don L. Davis

Yohane m’bapatizi ndi mudangiliri na thenga la Mesiya, mweneuyo wakaluvya kwiza kwa Mesiya ndipo wakanozga nthowa kwizira mukupharazga uthenga wachizgoka na chipulikano kucharu cha Israyeli. Nga nkhufiskika kwa uchimi wa mu Chipangano chakare wakukhwaska kwiza kwa Mesiya, Yohane wakaba kaboni wa Yesu Khristu, kuphara za ubapo wake, na kumubapatiza kwakuyana na umo Yesu wakajiyaniskira na bakwananga mu nthowa zose. Yesu wakamanyikwa kuti ndi Mesiya pa kubapatizika kwake, ndipo wakalongozgekera na Mzimu Mtuba

Chigaba chachibiri mwaufupi

peji 257  7

3 0 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

kuya ku mapopa kwenekuko wakakayezgeka na Satana mweneuyo wakamtonda. Yesu wakajiphara kuti ndiyo ndi Mesiya ku banthu bakukaya kwake mu Tempile ku Nazareti, ku banthu awo bakamlondezganga apo wakamba waka utebeti wake, ndipo kwizira mu utebeti wake apo wakachita mnthondwe ku Cana wa ku Galileya. Ulato withu muchigaba ichi, Yohane M’bapatizi na ubatizo wake mumapopa, ngwakuti mumanye kuwona ivi: • Yohane M’bapatizi wakaba mudangiliri na kaboni wa Mesiya, wakusankhika na Chiuta kuti wapereke ukaboni wa kwiza kwa Yesu Khristu na kovwira Israyeli kuti wanozgekere kwiza kwa Mesiya pa kwiza kwake. • Kubapatizika kwa Yesu Khristu kukulongora kuba kwake Pamoza na banthu bakwananga, na kupanikizgira kwa Chiuta kuti Yesu ndi Chiuta mwana pa mweneuyo Mzimu Mtuba wakizamo. • kuyezgeka kwa Yesu mumapopa kukurongora nkhondo iyo yilipo pakati pa iye na Satana, na kuzizipizga kwake na kutonda uko wakachita pa Satana na uheni. • Yesu wakamba utebeti wake na kusora banthu awo bakamrondezganga kufumira apo wakabapatizika, ndipo wakaluvya kuba Mesiya kwizira munthowa zibiri: Kuluvya pakweru ku Nazareti kuti iye ndiyo ndi Mesiya na kujilongora ku banthu kuti ndi Mesiya kwizira mum’nthondwe pa ukwati wa ku Cana wa ku Galileya.

1

I. Yohane M’bapatizi

Chigaba cha chibiri cha Vidiyo

A. Ukaboni wa kufumira mu Baibulo

1. Mateyo 3.1-12

2. Mariko 1.2-8

3. Luka 3.1-20

4. Yohane 1.19-28

/ 3 1

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

B. Wakudangilira kwiza kwa Mesiya: Uchimi wa mu Chipangano chakare na kufiskika kwake mwa Yohane

1. Thenga la Chiuta mweneuyo wakunozga nthowa yakwiziramo Mesiya, Malaki 3.1

2. Wizamkusambizga banthu, Malaki 2.7.

1

3. Wizenge mu Mzimu na nkhongono izo zikaba mwa Eiya, Mal. 4.5.

4. Uchimi ukaperekeka pa kubabika kwake, Luka 1.76.

5. Yesu wakazomerezga kuti Yohane ndi thenga la phangano la Chiuta.

a. Mateyo. 11.10-11

b. Mariko 1.2-3

c. Luka 7.26-28

C. Kawonekero kake na mavwaliro ghake, Mateyo. 3.4

1. Mateyo 11.8

2. Mariko 1.6

3. Luka 1.17

3 2 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

D. Ubare wake na Yesu

1. Nga ndi kaboni

a. Yohane 5.33

b. Yohane 1.6-7

1

c. Milimo 19.4

2. Nga ndi uyo wakudangilira kwiza kwa Mesiya, na uyo wamazgenge utebeti wake usange Mesiya wiza, Yohane 3.28-30

3. Apo wakanozgekeranga na kuluvya kwiza kwa Mesiya na mlimo wake, Mateyo 3.11-12

II. Kubapatizika kwa Yesu

A. Mazgu ghakufumira mu Baibulo

1. Mateyo. 3.13-17

2. Mariko 1.9-11

3. Luka 3.21-23

4. Yohane 1.29-34

/ 3 3

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

B. Ubapatizo nga ntchilongolero cha kuzgoka na kurapa

1. Luka 3.3 cf. Milimo 19.4

2. Chilongolero cha kuzomerezga kwananga kwa uyo wakupokera ubapatizo (i.e., kulongora khumbiro la kusintha kabiro, makhaliro na nkharo ya munthu uyo wakukhumba kulondezga Yesu)

1

3. Ubapatizo yikaba waka nthowa iyo Yesu wakenelera kwendamo, kuti chikaba chakumusintha chara.

a. Yesu wakaba mwana mberere wa Chiuta mweneuyo wakaperekeka ku charu kuti wayeye zakwananga zithu zose, Yohane 1.36.

b. Wakabavye kwananga kuli kose, pakabavye chifukwa chakuti iyo walape.

c. Yohane wakaba na khumbiro lakuti wabapatizike na Yesu, Mateyo 3.13-14.

C. Kubapatizika kwa Yesu Khristu: “Ntchakwenelera kwaise pakufiska urunji wake,” Matt. 3.15.

1. Wakabapatizika (kubizgika mu maji) mu mronga wa Yorodani

2. Kuchanya kukajurika, Mzimu wa Chiuta wakakhilira pa iye nga ndi nkhunda.

3. Lizgu la Chiuta Dada kufumira ku chanya: Mateyo. 3.17

3 4 /

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

D. Kuzirwa kwa ubapatizo wa Yesu

1. Kufiska urunji wa Chiuta

2. Kupanikizgira kabiro ka Yesu na ka Yohane Mbapatizi, Yohane 1.31-34

3. Umoza wa Yesu Khristu na Mzimu Mtuba: kuzuzgika kwa kufikapo na Mzimu Mtuba

1

a. Yesaya 61.1

b. Yohane 3.34

4. Umoza wa Yesu Khristu na Chiuta Dada: kusangwa kwambura mapimiko, Mateyo 12.18

III. Kuyezgeka kwa Yesu Khristu

A. Mavesi kufumira mu Baibulo

1. Mateyo 4.1-11

2. Mariko 1.12-13

3. Luka 4.1-13

B. Kabiro ka chiyezgo

/ 3 5

UKABONI WA CHIPANGANO CHASONO PA YESU KHRISTU NA UFUMU WAKE

1. Yesu wakayezgeka nadi: Baheberi 2.17-18; 4.15-16.

a. Kwenda mukuzibizga kurya kwa mazuba 40 mu mapopa

b. Kutolerapo mwabi kwa Satana mukuyezgeka kwake

c. Yikaba waka kanthu kakujumphamo waka chara; kuyezgeka kwa kwenelera kwa wunthu wake

1

2. Kuchombora na kukayikira uwana wa Chiuta wa Yesu Khristu

a. usange ndiwe mwana wa Chiuta, zgora mawe kuti ghabe chingwa. (1) Kumuyezga Yesu kuti wajitolere mazaza payekha (2) Yesu wakamuzgora pakulongora Mazgu gha Chiuta gha muchipangano chakare: Marango gha Chibiri 8.3 b. Usange ndiwe mwana wa Chiuta, ujiponye kufuma pachanya apa ndipo bangero ba Chiuta bati bakubankhe. (1) Wakatolekera ku Yerusalemu, na kumukwezga pachanya pa msongo wa Tempile; wakamuyezga pakumukumbuska Mazgu

gha Chiuta ghakufumira pa Masalmo 91.11-12 (2) Yesu wakazgora: Marango gha Chibiri 6.16

3. Sachizgo la kukhumba kuphangira: “Usange ndiwe Mwana wa Chiuta, ujiponye pasi kufuma pano.

a. Kupenja uchindami wa wekha na nkhongono za wekha

b. Zgoro la Yesu likafumira pa: Marango gha Chibiri 6.13-14